Škrinja

PROF. DR SC. MILORAD NIKČEVIĆ, FILOZOFSKI FAKULTET J.J. STROSSMAYERA U OSIJEKU

KNJIŽEVNO-ISTORIJSKI, KULTUROLOŠKI I METODOLOŠKI PROMAŠAJI U LEKSIKONU CRNE GORE ( 2006) – I nastavak

Sep 11, 2021 2 Komentara

(15 riječi)

Sa velikom intelektualnom radoznalošću očekivao sam pojavu markentiški dugo  najavljivanoga petosveščnog Istorijskog leksikona Crne Gore skupine autora: profr. Šerba Rastodera, dr. Živka M. Andrijaševića, Dragutina Papovića, mr. Zvjezdana Folića, Saita Šabotića, Slobodana Drobnjaka, Jadranke Selhanović, Željka Drinčića i Adnana Prekića, uz sedam svojijeh saradnika: dr. Nade Tomović, dr. Ulfa Brunbauera, mr. Františeka Šisteka, Biljane Miranović, Željka Milovića i Sulja Mustafića. Leksikon se pojavio sredinom 2006. godine u višetiražnome izdanju Daily Press – Vijesti u Podgorici, a kao priređivač pojavljuje se Centar nova istorija[1] sa urednicima prof. dr. Šerbom Rastoderom i dr. Živkom M. Andrijaševićem. I po brojnoj, ali još uvijek nedovoljnoj autorskoj skupini, i sa ne tako brojnijem saradnicima za jedno takvo ozbiljno koncipirano istorijsko-kulturološko djelo, ali i po instituciji izdanja, Istorijski leksikon Crne Gore je trebao biti kapitalni, dugogodišnji i reprezentativni istorijski projekat Crne Gore. Ovo tijem prije što je to «prva publikacija takve vrste u Crnoj Gori» pa je samijem tim određenjem trebala predstaviti sintezu viševjekovnoga i cjelokupnog istorijskoga i civilizacijskog razvoja, povijesnog hoda, povijesne misli i kulturno-istorijskoga naśljeđa jednog od najstarijih i najmanjijeh državotvornih balkanskijeh naroda na prostoru: Duklje – Zete – Crne Gore koja je vjekovima bila izložena surovijem istorijskim nasrtajima, društvenijem i hegemonističkim procesima i sa Istoka i sa Zapada. Preko njezina teritorija od najstarijih vremena, dakle od doseljavanja slovjenskijeh plemena (pa i mnogo ranije!) na ovijem prostorima, odvijale su se istorijske bitke, pogromi i istorijske halvarije, profilirale su se istorijske sudbine, zbivanja ljudi i narodâ, povijesnijeh osobnosti koje nije moglo niti jedno istorijsko i civilizacijsko śedočenje u pojedinijem istorijskim razdobljima i povijesnijem prekretnicama mimoići, zaboraviti, potrijeti ili zanemariti u svojijem povijesnim śedočenjima i istorijskoj memoriji narodâ. Očekivalo se, dakle, da će Istorijski leksikon Crne Gore ozbiljno, odgovorno, sintetički i anotativno dati prijegled cjelokupnijeh autentičnih povijesnijeh zbivanja u obliku povijesne sinteze, dati prijegled i kritičku analizu svijeh istorijskih pojava, zbivanja, pojmova i događaja; ocijeniti istorijske ličnosti, povijesne institucije i pojave, istorijsku toponimiju i geonimiju na tlu današnje Crne Gore i njezinijeh kontaktnih rubnijeh istorijskih pojava, naroda u doticajima, te obuhvatiti sveukupne povijesne i kulturno-povijesne žanrove koji takođe ulaze, ne samo u središnji istorijski korpus. Osvijetliti i prezentovati nadalje i one žanrove i pojave koje se svojom istorijskom ukupnošću dotiču istorijskijeh pomoćnih disciplina, ponajprije iz paleologije, paleografije (latinski tekstovi, grčki paleografski tekstovi, pisma bosančice, glagoljice i ćirilice), genealogije, filigranologije, hronologije, diplomatike, epigrafike, heraldike, numizmatike, metetrologije, antropologije, arhivistike, veksilogije, sfragistike, metrologije, filozofije povijesti, povijesne geografije, vojne povijesti, povijesne onomastike, toponomastike, ikonografije, liturgike i simbolike (ikonografije religijske kulture), diplomatike (egdotike), etnologije, etnografije, povijesti umjetnosti, filologije i slično[2]. U takvoj izuzetno složenoj mozaičnoj slici od najstarijih istorijskijeh vremena pa do naše savremenosti, pojava i izrada svakog leksikona, bilo koje duhovne oblasti, čini izuzetni intelektualni i dugotrajni naučno-istraživački napor, svestrani multidisciplinarni i interdisciplinarni naučni poduhvat samijeh autora i saradnika, te  metodološki domišljen sastav koji se velikijem dijelom trebao protegnuti i na korespondentnu istorijsko-arheološku, istorijsko-geografsku, agronomsku, tehnološku, građevinsku, pedagogijsku, književno-istorijsku, literarnu, filmsku i muzeološku povijesnu građu, istoriju umjetnosti; napraviti, dakle, detaljna istraživanja i uvid iz svijeh naznačenih oblasti ljudskoga duha i cjelokupne civilizacije na tlu današnje Crne Gore.

          Pojava prvog Istorijskog leksikona Crne Gore u pet svesaka trebao je, dakle, biti ozbiljno povijesno-enciklopedijsko sintetičko djelo i sumasumarum cjelokupnoga duhovnog povijesnog znanja, povijesno-materijalnoga i duhovnog univerzuma Crne Gore i narodâ koji tu iznimnu mozaičnu sliku čine vrlo složenom i delikatnom. Očekivalo se, dakle, da djelo koje je pred nama postane kapitalnijem istorijskim poduhvatom! Ovo tijem više što su ne tako brojne dosadašnje monografije crnogorske istoriografije o pojedinijem istorijskim zbivanjima, znatnijim istorijskijem ličnostima i pojedinim istorijskijem razdobljima, pisane najčešće deskriptivno, bez nekoga velikog istorijskoga odmaka od samijeh istorijskih zbivanja, ličnosti i događaja, odnosno pisane su bez velikijeh odmaka prema istorijskoj građi i kritičkoga odnosa prema pojedinijem istorijskim žanrovima, bez dubljijeh uzročno-pośljedičnih istorijskijeh i poredbenih analiza. No, i ono što je tokom istorijskoga vremena ostalo u povijesnom naśljeđu Crne Gore bilo je donekle opterećeno pretežito pozitivističko-metodološkom doktrinom, prožeto ideologijom vremena i prostora, pa gotovo da u istorijskome životu crnogorskoga naroda i u današnjoj savremenosti Crne Gore takve istorijske edicije, monografije, prijegledi i priručnici, i ne egzistiraju na pravi način. Najveći dio onoga što se kod nas u Crnoj Gori istorijski pisalo u prošlosti – pogotovo za širu kulturološku i institucionalnu stručnu javnost – jeste golema građa o starijoj povijesti. U novije vrijeme, istina, javile su i ne tako brojne specijalističke i sintetičke studije o starijoj i novijoj crnogorskoj povjesnici, poput višetomne sinteze u knjigama prof. dr. Dragoja Živkovića Istorija crnogorskog naroda[3] koja je, po prvi put, na posve nov i atipičan način bačila svijetlo na stariju i noviju povijesnicu i dijahronijska zbivanja u Crnoj Gori. No, i to što je do sada pisano, s izuzetkom spomenutoga kapitalnog djela dr. Dragoja Živkovića, u velikome je dijelu u metodološkom postupku bio plod samo individulanijeh pojedinaca, ali najčešće i pukog sabiranja i prepričavanja istorijskijeh sadržaja i prikaza određenijeh povijesnih ličnosti, bez kritičke revalorizacije tijeh sadržaja, a veoma često probijali su se i prenosili, pogotovo za starija istorijska razdoblja, nepouzdani, nenaučni istorijski sudovi, slabo utvrđeni fakti i istorijske činjenice napose o srednjovjekovnoj povijesti Duklje i Zete; fakti koji su se slijepo i dogmatski nametali, prenosili iz često nedostupnijeh, maglovitih i istorijsko-mitskijeh izvora i povijesnih predaja i nanosa, pa je u pojedinijem radovima i naučnim pristupima takvijeh istoričara bilo podosta nenaučnoga i diletantskog dovijanja, nenaučnoga i metodološkog promašaja u kojemu je nedostajao glavni uslov istorijske analize, dośljedne naučnosti i akribičnosti, a ponekad je nedostajalo i solidnoga poznavanja građe, te izbjegavanja tendencioznosti u iznošenju osnovnijeh istorijskih teza i fakata. Sve je to u ovom trenutku istorijskoga razvoja savremene naučne misli u Crnoj Gori u Istorijskom leksikonu Crne Gore trebalo brižljivo razmrsiti, pregledati, detaljno proučiti, sankcionisati i na zavidnome naučnom i metodološkome nivou prezentovati naučnoj i kulturnoj javnosti ne samo Crne Gore. Riječju, dakle, valorizovati složenu istorijsku građu na tlu Crne Gore!

(Nastavlja se)