Piše: Dragutin Papović, poslanik DPS-a u Skupštini Crne Gore

Sva predizborna kampanja Demokrata na lokalnim izborima u Kolašinu stala je u najavu izgradnje spomenika mitropolitu Amfilohiju. Čim je preuzeo vlast, lider lokalnih Demokrata i predsjednik opštine Vladimir Martinović pohitao je da ispuni predizborno obećanje. Na njegov predlog u budžetu opštine je predviđeno 50.000 eura za izgradnju ovog spomenika. Izbor lokacije za gradnju spomenika je velikodušno prepustio SPC (Crkvi Srbije). Opština i građani Kolašina ulažu novac, a Crkva Srbije ideju i samo treba da na gradskoj mapi pokaže gdje joj odgovara spomenik. Spomeničku idilu kvari Zakon o spomen-obilježjima. U članu 9, stav 2, ovoga zakona piše: „Spomen-obilježje istaknutoj ličnosti ne može se podići prije isteka roka od 20 godina od kada je lice umrlo.“ To znači da bi ovaj spomenik morao da sačeka 2040. godinu. No, u stavu 3 ovog člana navodi se da se, izuzetno, spomen-obilježje može podići prije isteka ovog roka, uz prethodnu saglasnost Vlade. Ne treba sumnjati da bi ostaci Vlade Dritana Abazovića ili slična Vlada proglasila Amfilohijevu izuzetnost i dala saglasnost, ali to nije dovoljno da se ispune ostali zakonski uslovi.

U članu 5 je navedeno ko se smatra istaknutim licem koje može dobiti spomen-obilježje u Crnoj Gori. To je lice „koje je posebno zaslužno za državni, društveni, ekonomski, naučni ili kulturni razvoj Crne Gore.“ Amfilohijeva posebna zasluga državnom razvoju Crne Gore ne postoji. Naprotiv.  Kao što je potvrdio Amilohijev potčinjeni Zdravko Krivokapić, da su se oni pitali Crne Gore ne bi bilo. U istom paragrafu se navodi i da je istaknuta ličnost „ona čije djelo ima međunarodni istorijski, naučni, kulturni, humanistički ili sportski značaj“. Amfilohije nije bio istaknuti naučnik, ni umjetnik i nije značajan za međunarodnu istoriju. U „humanističkom značaju“ Amfilohije se više puta sam diskvalifikovao. Sud u Podgorici je Amfilohija proglasio krivim za govor mržnje i izrekao mu opomenu 2012. godine. Za muslimane je 2014. godine rekao da su „lažni ljudi sa lažnom vjerom“. Njegove uvrede na račun Crnogoraca i teške kletve su sušta suprotnost humanizmu. Zakon dalje propisuje da je istaknuta ličnost „ona koja je bila organizator ili istaknuti učesnik oslobodilačkog rata, ustanka ili pokreta“. Amfilohije ne samo što nije mogao biti učesnik Trinaestojulskog ustanka i Narodnooslobodilačkog pokreta, već je cijeli politički angažman usmjerio protiv nasljeđa partizanskog pokreta, nazivajući ga brozomorom. Na kraju, zakon propisuje da se istaknutim licem smatra „ono koje se posebno istaklo u borbi protiv fašizma“. Jasno je da ni taj uslov Amfilohije nije ispunio.

Ako se zakon dosljedno primijeni onda se Amfilohiju ne može podići javni spomenik u Crnoj Gori. Član 43 ovog zakona je zaprijetio da će se onaj ko podigne ili organizuje podizanje spomen-obilježja čije podizanje nije dozvoljeno kazniti kaznom zatvora do tri godine. Za organ države ili opštine koji u tome učestvuje predviđena je novčana kazna do tristostrukog iznosa minimalne zarade. Litijaške vlasti u Kolašinu i Crnoj Gori imaju dva loša izbora. Mogu da ignorišu zakon, što je za njih uobičajeno. Izveli su državni udar, a ne da poštuju Zakon o spomen-obilježjima. Imajuću u vidu trenutno Državno tužilaštvo, za njih ne postoji rizik od zatvorske ili novčane kazne. Mogu da pokušaju izmjenu zakona i da propišu da su za podizanje javnih spomenika uslovi anticrnogorstvo i antihumanizam. To bi bilo u skladu sa njihovom politikom i ideologijom.

Suština ovog predloga nije samo u tome da se Amfilohiju podigne nezakonit spomenik, već u nečemu mnogo važnijem. Tokom Drugog svjetskog rata Kolašin je imao veliki strateški značaj, pa je čak 23 puta prelazio iz vlasti okupatora i njihovih četničkih pomagača s jedne pod vlast partizana s druge strane. U Kolašinu je formiran zloglasni četnički sud, zatvor i gubilište. Štab Draže Mihailovića je tokom zime 1942/43. godine bio u Gornjem Lipovu kod Kolašina. S druge strane, u Kolašinu je održano prvo zasijedanje Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke 15. novembra 1943. godine. Za predsjednika je izabran dr. Niko Miljanić, ljekar i univerzitetski profesor iz Banjana. Tada je 538 partizanskih delegata odlučilo da Crna Gora bude ravnopravna članica nove Jugoslavije. Šta je zasijedanje ZAVNO-a u Kolašinu simbolički značilo, zapisao je jedan od organizatora, delegata i rukovodilaca ZAVNO-a dr Obren Blagojević. On navodi: „Preko partijskih organizacija razaslali smo pozive, pa se određenog dana na Žabljaku skupilo dosta ljudi, koji su kao izabrani delegati imali da idu u Kolašin. U Boanu smo se sastali s delegatima iz Pive, Drobnjaka i Uskoka, tako da nas se skupilo ravno 106 iz sreza šavničkog (durmitorskog). U Kolašin smo stigli 14. novembra, dan uoči početka Skupštine. U tom našem jezdu za Kolašin i, naročito, ulasku u grad bilo je nekog posebnog ponosa. Naš srez gledao je na Kolašin kao na mjesto u čijem (četničkom) zatvoru su čamili mnogi naši ljudi, pa mnogi tamo i živote ostavili. A i uopšte, to mjesto je sve do tada bilo kao neki simbol četništva, a sad evo treba da postane partizanska prijestonica čitave Crne Gore. Zato smo se prije ulaska u varoš lijepo postrojili u konjički četvorored i ponosno ujahali u grad, a tamo nas je na trgu dočekala vojna muzika Drugog udarnog korpusa (NOVJ).”

ZAVNO je izabrao 11 delegata koji su glasali za stvaranje federativne Jugoslavije na Drugom zasijedanju AVNOJ-a u Jajcu 29. novembra 1943. godine. Drugo zasijedanje ZAVNO-a održano je, takođe, u Kolašinu 16. februara 1944. godine. Tada je vijećnik AVNOJ-a iz Pive Obrad Cicmil naveo „da je crnogorski narod u odluci o federativnom uređenju Jugoslavije dobio svoju punu slobodu i demokratska prava“. I treće zasijedanje ZAVNO-a održano je u Kolašinu i to, simbolično, na godišnjicu Trinaestojulskog ustanka 13-15. jula 1944. godine. ZAVNO je tada preimenovan u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja (CASNO). Glavna odluka je bila da se CASNO „konstituiše u najviše zakonodavno i izvršno tijelo Crne Gore kao ravnopravne federalne jedinice u Demokratskoj Federativnoj Jugoslaviji.“ Sekretar CASNO-a Veljko Zeković iz Nikšića tada je izjavio: „Nema sumnje da se ova skupština bitno razlikuje od svih koje je crnogorski narod do sada imao. Ona se razlikuje i od poznate skupštine u Podgorici 1918. godine, jer je iskustvo pokazalo da je naš narod ušao tada u jednu zajednicu u kojoj je kroz čitavo vrijeme bio lišen slobode i ravnopravnosti.“ CASNO je na Cetinju 15. aprila 1945. godine preimenovan u Crnogorsku narodnu skupštinu koja je 17. aprila 1945. izabrala prvu poslijeratnu Vladu Crne Gore.

Na zasijedanjima ZAVNO-a i CASNO-a u Kolašinu suštinski su poništene odluke tzv. Podgoričke skupštine. Prkoseći njemačkom okupatoru i njegovim četničkim slugama, partizani su baš u Kolašinu obnovili crnogorsku državu. U Kolašinu su tada usvojene i civilizacijske odluke. Crnogorska država je obnovljena na principima antifašizma, nacionalne i rodne ravnopravnosti i sekularizma. Protiv takve Crne Gore je formiran litijaški pokret. Taj pokret je po formi i organizaciji klerikalni, a po ideologiji antidržavni i bjelaško-četnički. Nakon parlamentarnih izbora 2020. godine litijaši su objavili da je Crna Gora „oslobođena“ od 75-godišnjeg antifašizma. Kolašin je „oslobođen“ od antifašizma na posljednjim lokalnim izborima. Litijaška vlast hoće da proslavi trijumf nad partizanskom prijestonicom Crne Gore tako što bi, na primjer, uz Spomenik palim borcima, podigla spomenik Amfilohiju. To bi u stvari bio spomenik litijama. Na mjestu gdje su 1943/44. partizanski delegati na antifašizmu obnovili državu Crnu Goru, sada se crta mjesto za spomenik Amfilohiju koji je antifašističku Crnu Goru nazvao „fildžan državom iz Titovog Jajca“. Kao što je Cetinje simbol za državu kojom su upravljale dinastije Crnojević i Petrović-Njegoš, tako je Kolašin simbol za republikansku, antifašističku, višenacionalnu i sekularnu Crnu Gore. Plan je da se Kolašin, antifašistička prijestonica Crne Gore, pretvori u litijaško svetilište.