Nova studija Digitalnog forenzičkog centra pod nazivom Prijetnja demokratskim procesima u Crnoj Gori: Mapiranje uticaja ima za cilj da predstavi probleme i izazove sa kojima se Crna Gora suočava na fonu globalnih političkih, društvenih, socijalnih i ekonomskih previranja, nakon prve tranzicije vlasti poslije trideset godina.

Kompletan dokument možete naći na sajtu.

Iako članstvo Crne Gore u NATO za sada pruža određene garancije da ona može opstati na svom zapadnom putu, dalji pravac kretanja razvoja crnogorskog društva u značajnoj mjeri zavisi i od toga kakav će odnos zapadni partneri i saveznici imati prema Crnoj Gori. Međutim, evidentno je da aktuelne probleme sa kojima se država suočava nakon prve tranzicije vlasti uglavnom snažno podstiču subjekti koji su u permanentnom sukobu sa zapadnim vrijednostima. Oni itekako koriste svaku priliku kako bi osujetili ili makar usporili evropski put zapadnobalkanskih država.

Na fonu globalnih političkih, društvenih, socijalnih i ekonomskih poremećaja i sve vidljivije ofanzive autoritarnih režima suprotstavljenih zapadnom konceptu liberalne demokratije, koja je u najrigidnijem obliku manifestovana invazijom Rusije na Ukrajinu, mogu se posmatrati i ozbiljna etnička, vjerska, politička i društvena previranja u regionu Zapadnog Balkana.

Tome doprinosi i nezadovoljstvo i razočaranje zbog slabljenja izgleda za skoro pristupanje država Zapadnog Balkana Evropskoj uniji. To je uslovilo dodatno usporavanje demokratskih procesa u regionu i nastojanje lokalnih lidera da ojačaju svoje pozicije i opstanu na vlasti kombinovanjem nacionalističke i populističke retorike, uz deklarativno zalaganje za evropske integracije.

Nacionalističke frakcije širom regiona, iznjedrene u ideološkoj sinergiji proruskih političkih faktora i krugova Srpske pravoslavne crkve, Rusiju Vladimira Putina doživljavaju kao zaštitnicu pravoslavnog naroda. Stoga i rusku invaziju na pravoslavnu Ukrajinu doživljavaju kao prirodno istorijsko pravo Rusije. Prosrpski politički subjekti u Crnoj Gori svoje djelovanje u visokom stepenu usklađuju sa politikom Beograda.

Sa druge strane, brojni problemi koji opterećuju crnogorsko društvo akumulirani su u vrijeme trodecenijske vladavine DPS. Tokom tog perioda, iako u potpuno drugačijem spoljno-političkom kontekstu, omogućen je i snažan upliv ruskog faktora u Crnu Goru, koji je imao različite oblike ispoljavanja. Ruski fokus na Crnu Goru bio je motivisan nastojanjima da se spriječi neminovni dalji gubitak uticaja na Zapadnom Balkanu.

Ideološki i vrijednosni okvir za sve proruske i prosrpske političke subjekte, organizacije i udruženja pruža Srpska pravoslavna crkva (SPC) sa sjedištem u Beogradu. Njena vjerska jurisdikcija proteže se izvan srpskih državnih granica i pokriva teritoriju sa aspekta realizacije projekta srpski svet posebno interesantnih područja u Crnoj Gori, BiH i Kosovu.

SPC je ostvarila značajan uspjeh u procesu desekularizacije društva u Crnoj Gori, naročito nakon donošenja Zakona o slobodi vjeroispovijesti i pokretanja protestnih litija tokom 2020. godine. Danas SPC aktivno participira u donošenju ključnih političkih odluka, uz neskrivenu ulogu u kadrovskim kombinatorikama prilikom sastavljanja 42. Vlade. Pitanja od interesa za SPC presudno su uticala i na rad 43. Vlade, uprkos potpisanom koalicionom sporazumu baziranom na evropskoj agendi.

Ta vjerska organizacija utiče na promjenu karaktera društva iz građanskog u teokratsko. SPC je u kontinuitetu bila uključena u anti-NATO, antizapadne mitinge, proteste i demonstracije, kao i kampanje za parlamentarne i lokalne izbore. Istraživanja javnog mnjenja godinama rangiraju SPC kao instituciju koja je u vrhu po pitanju povjerenja građana.

Sinergija djelovanja Ruske pravoslavne crkve i Srpske pravoslavne crkve nosi rizik i po evropsku bezbjednost. To je dio taktike koja omogućava Kremlju da realizuje svoje ciljeve na Balkanu. Ulogu SPC u promovisanju ruskog uticaja naznačio je i Evropski parlament u svojoj Rezoluciji o stranom uplitanju u demokratske procese, usvojenoj u martu 2022. godine.

Iako u Crnoj Gori nema registrovanih zvaničnih ruskih medija, prokremaljska propaganda je prisutna, obzirom da većina prorežimskih srpskih medija svoje sadržaje plasira u javnom prostoru Crne Gore. Crna Gora se tek 20. aprila 2022. godine usaglasila sa spoljnom politikom Evropske unije u vezi sa sankcijama Rusiji zabranivši emitovanje Russia Today i Sputnik.

Ipak, uprkos odluci Savjeta Agencije za elektronske medije (AEM), pomenutim portalima je moguće neometano pristupiti iz Crne Gore. Stoga je Digitalni forenzički centar uputio apel  Agenciji za elektronske medije da ponovo djeluje shodno odluci Vlade, ali je reakcija te institucije izostala. Najznačajniju ulogu u promociji proruskih i prosrpskih narativa u Crnoj Gori ima neregistrovani portal IN4S.

Nova kadrovska rješenja iz maja 2022. godine u sektoru bezbjednosti, prvenstveno u Agenciji za nacionalnu bezbjednost, povratila su povjerenje zapadnih partnera i trasirala put zajedničkim akcijama u suzbijanju štetnog stranog uticaja u Crnoj Gori. Epilog akcije, koju su 29. septembra 2022. sprovele partnerske službe i crnogorski nadležni organi, bilo je uskraćivanje boravka za šest ruskih diplomata i zabrana ulaska u Crnu Goru za 28 stranih državljana. Nekoliko dana nakon pomenute akcije, Vlada Crne Gore je, bez jasnog i precizno artikulisanog obrazloženja, po hitnoj proceduri (na telefonskoj sjednici), smijenila rukovodstvo Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB), čime je dovedena u pitanje njena posvećenost borbi protiv ruskog malignog djelovanja.

U arsenalu ruskih alata za ostvarivanje političkih i drugih ciljeva u svijetu, visoko se kotira informaciono ratovanje prilagođeno geopolitičkim okolnostima 21. vijeka, od dezinformacionih kampanja, zloupotrebe društvenih mreža i medija, do sajber napada na institucije različitih država. U tom smislu, bezbjednosna dešavanja sa kraja avgusta 2022. godine ponovo su bacila svijetlo na hibridno rusko djelovanje u Crnoj Gori, ovog puta kroz dobro organizovanu obavještajnu mrežu.

Izvjesno je da će, u zavisnosti od razvoja situacije u Ukrajini, Rusija pokušati da izvrši disperziju krize i proširi krug bezbjednosnih pitanja kojima bi se morale baviti strukture NATO i EU. Činjenica je da se Crna Gora, suprotno očekivanjima zapadnih partnera i saveznika, našla u fokusu pažnje kao još jedna moguća kritična tačka u regionu.