ESEJI NAŠE STVARNOSTI-OSVRT NA KNJIGU PROF. DR ESADA KUČEVIČA
(IZVOD IZ MATIČNE ĆELIJE)
Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista
Zbirka eseja „Izvod iz matične ćelije”, predstavlja intelektualnu
esenciju jednog od najznačajnih i najkompletnjih savremenih intelektualaca sa
prostora Zapadnog Balkana, prof. dr Esad Kučevića.
Ova zbirka je prilika da kroz petnaest eseja doživimo društveno-
političke poglede i suočavanje sa stvarnošću koja se nama dešava. Domina omnium
regina est ratio - Razum je gospodar i kralj svega, rekao bi Marko Tulije
Ciceron. U uvodnom teksut ,,Čežnja za utopijom”, autor kaže: ,, U ime
individualnosti i gađenja na svaki kolektivizam, balkanske krčme i političke
kaljuge. Prometejske iskre, u sadašnjosti, bezobzirno gase prošlost i
ambiciozno zrače budućnost. Nezavisno i prodorno. Oduvijek sa sumnjom i prezirom,
nikad s povjerenjem u generalizaciju. Suprotno, ustajalom Epimeteju, ekipi
vaćaroša, histerika, šmiranata i drugih stejdževa. Prividno, beskonačno.
Žovijalno se podgrijava bajkovita, nadahnuta i virtuozna tajna. O vječitoj
čežnji, za utopijom. Za normalnošću, sa ljudskim likom. Ređe od crnog bisera”.
Rijetko koji esej u sebi sadrži toliko intelektualnih i filozofskih
promišljanja i citata. Kod prof. dr Esada Kučevića primjećujemo stavove jako
slične velikanu danske filozofske misli Soren Kjerkegoru koji je zapisao:
,,Čovjek je sinteza beskonačnosti i konačnosti, prolaznog i vječnog, slobode i
nužnosti, ukratko: sinteza. Čovjek je duh. Ali, šta je duh? Duh je ja. Ja biti,
znači konkretno postojati... Ja je u svakom trenutku, u kome jeste, u
postojanju. Jer, ja nije stvarno tu, već nešto što treba da postane. Onaj ko
egzistira stalno je u postojanju. Stvarno egzistentni subjektivni mislilac
podražava, stalno misleći, svoju egzistenciju i preobraća sve svoje mišljenje u
postajanje.”
Kritika autora skopčana sa rastom sve prisutnijeg velikosrpskog
nacionalizma, rata u Ukrajini, politike nacionalizma daje fantastičnu misao u
svom eseju ,,Pet djevica”:,, Rat je rendgen koji ljude razotkriva u potpunosti.
Ono što je ispunjeno zlobom i prorokom, monstruozno, čudovišno, jezivo, gnusno
- kreativna podmetačina i stravičan znak ili jasna zvjerska poruka spremnosti,
silovitim porodorom u naslućeno, da nas kolju, vade oči i prosipaju mozak. ”
Koliko god da zvuči surovo, istovremeno i realistično, autor upozorava na
pošasti savremenog doba koji jednako pogađaju Srbiju, ali i Evropu.
Totalitarizam oličen u velikim diktatorima i njihovoj sličnosti kroz različita
istorijska razdoblja i procese od ,,Hajl Hitler” do ,,Hajl Putin.” Bertrand
Rasel filozof bi rekao: ,,Ljudi (diktatori) teže zа vjerovаnjimа kojа
odgovаrаju njihovim strаstimа. ”
Fascinantnom filigranskom preciznošću, autor povezuje: filozofiju,
istoriju, religiju esejističkog grala kojim nas uvodi u suštinu ,,balkanskog
mentaliteta” uvjek spremnog da umjesto puta društvenog napretka i prosperiteta
odabere puteve inkvizicije. Esejistički pristup autora daje snažnu (ličnu)
intelektualnu misao, originalan i jedinstven stil pisanja, u odnosu na mnoge
savremene autore. Zapravo, Kučević probljeskuje svojim mislima. Stojimo u
ponoći istorije; otkucalo je dvanaest i mi gledamo ispred sebe u mrak u kome se
ne naziru buduće stvari. Taj pogled
prate
jeza i teške slutnje. Kučević je gotovo proročki preslikao našu paradigmu
postojanja i stvarnosti. Njegova kritika pogađa u centar, dok predstavljeni
esejistički pogledi čine svojevrsnu omču vlasti. Jer, na prostorima Zapadnog
Balkana sasvim je ,,normalno” reći
,,mir”,
a misliti na rat.
U eseju ,,(Ubi)tačno 443/84”, pažljivo protumačeno se otkriva sve
ono što je u ovoj knjizi napisano sa jedinstvenim ili jedinim zaključkom. Opis
Sarajeva zapravo je opis jednog vremena, moralnih normi i postulata kroz
vjekove. Mahala kao primjer jednog života, ali i zaključak: ,,Niko se ne
oslanja ni na koga, osim kiša na kamen.” Nostalgija za malenim sokacima, sa
kojih se ispijala kahva i pamtila istorija od Osmanlija do komunizma. Opet nas
autor vraća u surovu stvarnost riječima: ,,Tamo daleko, čim se istina načne,
laž se začne. Nije Srbija raspolućena između Rusije i Zapada, nego između sebe.
Dovoljno za SAD veto, diktatoru iz - Kremlja.” Nakon pažljivog
iščitavanja ovog eseja prolazite kroz paradoks savremene Srbije. Od trgovine i
crnog tržišta grobnih mjesta do jednog od citata Dimitrije Tucovića koji je vidio
dalje. Govorio je da „u Srbiji više nema gladnih godina. Sve su gladne i
mukotrpne. Srpska i bugarska buržoazija, osim rata, ne zna za drugo rješenje
sukoba”: Naš patriotizam i nije patriotizam vladajućih klasa, koje hoće i što
veću vojsku i što veći zajam za naoružanje, ali ne pristaju da se ti tereti
pravedno raspodjele prema imućnosti i da se siromašni dio naroda ne opterećuje
i ne oduzima ono što mu je za opstanak neophodno potrebno. Novi esejistički
prikazi izazivaju i dobijaju na značenju. Okretanje čovjeka od istorije ka nečem
što još nije u stanju da odredi ni da jasno sagleda sada podsjeća na bekstvo.
Pojava i buđenje tih opasnih intuicija i pritajenih arhetipova, na marginama
opterećenog srpsko- ruskog svijeta, stvara konfliktne situacije.
Esej ,,Kusur od istorije” bavi se pitanjem patriotizma, lokalnim
političarima, prijestonice Sandžaka, lomovima između vjere i religije. ,,Izdaja
je gora od smrti”, zapisa autor, dok ruski vojnici uzvikuju: ,,Neka se ne čuje
Kijev.” Čitav niz veoma složenih i očiglednih podudarnosti u okvirima novog
kritičkog vremena da uvjek za sobom vučemo taj ,,Kusur od istorije” kao neko
svojevrsno proklestvo društva kome često nismo dorasli. Stojimo na razmeđama
karavanskih puteva na kojima svi imamo svoju istoriju i svoju priče. Zbog toga ovako
prikazani pristupi najčešće nude odlične uvide u psihologiju izolovanosti,
otuđenosti, usamljenosti i opšteg gubitka zajedničkih sadržaja života.
Jedan od najobimnjih, ali i najsloženjih eseja koji analizira
geopolitičku scenu ne samo kod nas u Evropi nego i van njenih granica ,,Ista
krv, isti crv.” Kroz ovaj esej autor briljantno analizira mržnju, zlo, osvetu,
ratove, sukobe oko identitetskih i drugih pitanja nacija. Stari Rim kao
paradigma mržnje, ali i kao jedna od simboličnih posljedica koje prati i velike
i male države i režime u njima. Kučević analizira ,,jevrejsko pitanje” kroz
prizmu višedecenijskog sukoba u pojasu Gaze, ali i kroz odnos društva kroz
istoriju prema Jevrejima. No, autor pored opširne analize kojom i jednim
dijelom dominira biološko-medicinska terminologija opisuje mržnju koja traje na
Balkanu. U poražavajućim iskustvima, objašnjava primjer između Poljaka i Čeha.
Ali i između drugih naroda Evrope koji su osjetljivi na nacionalističke ispade
,,ovih drugih.” Tu je i konstantan fokus na rusko-ukrajinski istorijski
antagonizam.
Balkanska
paradigma postavlja više pitanja, nego što daje odgovora. Autor precizno analizira
srpsko- albanski konflikt i ,,podešavanje istorije”, pozitivnim i negativnim
pristupom Albancima, zavisno od političko- istorijskih potreba. Kako sam autor
navodi: ,,U neobjašnjivoj kontradikciji sa realnošću, kretao se od pseudo-
naučnih studija Vladana Đorđevića i Stojana Protića, u vreme Balkanskih ratova,
do nacionalističkih „eseja” Dobrice Ćosića, „patriotske” SANU istoriografije i
publicistike i šovinističkih izliva u Politikinim izdanjima i RTS- u, u 90-im
godinama prošlog vijeka. ” U grotlu postojanja, gdje se život kovitla u
haotičnom magnovenju, autor stvara esejističke norme, mjeru, vrijednosti sa
kojom skreće pažnju. Znači, Esad uvodi red u haos, uvodi mjeru i vrijednost u
postojanje, živog toka filozofske ali i naučno-istorijske misli. Riječ je o
esejima koji se ne napajaju ambijentom mita, već se bave sudbinom naroda,
heroizmom, etosa i tragičnosti podjela koje vladaju svijetom. Ovi eseji su
nastali u herojskom razdoblju, slobodne misli, a karakteriše ih nadahnuće iskušenja,
visoka etičnost, snaga volje, pobjeda dobra nad zlom, onoliko koliko je moguće da
to bude blisko svijesti ljudi. Čovjek je jedino biće koje ima sposobnost
duhovnog saznanja. Znači, to je saznanje o nadsuštini, porijeklu, svrsi i
smislu postojanja, a ne samo tehničko pitanje. On svoje saznajno iskustvo
uobličava u misao, a ovu potom u ideju, iz koje proističu ovakva djela
vanvremenske dimenzije i sistema vrijednosti. Međutim, umjetnički pravci
stereotipnih normi, mogu biti pogrešni. Kontroverzni Edvard Said smatra da je
orijentalno zapravo iracionalno, izopačeno, detinjasto, „drugačije”, dok je
evropsko racionalno, virtuozno, zrelo, „normalno”. Esad razbija ovaj mit, ali
ga i povezuje sa ideološkom ostrašćenošću na putevima ,,robova i gospodara”
između Evrope i Azije.
Prof. dr Esad Kučević, poput Imanuela Kanta, analizira gotovo svaki
aspekat čovjekovog uma, društva, estetiku i svijet koji nas okružuje. Pružajući
nam eseje kao etičku teoriju, kojima je veoma teško naći zamjerku. U ovim
esejima, autor je kroz ličnu prizmu pokušao i uspjeo da sažme izuzetno
dinamične i kompleksne istorijske i geopolitički procese. Mnoge teme su
obrađene sa pozicije „male države - velike države” (ili „malog naroda - velikog
naroda”), donekle različito od stavova iznijetih u knjigama koje su pisali
autori, pripadnici „velikih država” (ili „velikih naroda”), jer su i
perspektive posmatranja različite, što utiče da ova knjiga upravo zbog toga ima
veći značaj. Takođe, u ovoj knjizi primijetno je djelovanje jedinstvene
filozofske misli - ,,smrt bogova”, današnje ustoličenje volje za moć. Uz to idu
prevrati, dizanje ljudi sa dna, prezrenih i poniženih, na vrh društvene
ljestve, a rušenje gospodarskog soja, koji je milenijumima bio nosilac znanja,
poretka, normi i vrijednosti. Nastajući ambijent bez etike i kičme svakog
poretka, već se održava zadovoljenjem istrošenog uređenja i primenom gole sile
sukoba, ratova, progona i jačanja opasnog nacional-šovinizma. Zato, dok budemo
čitali eseje Kučevića, doživjećemo nektar ushićenja ovog neprolaznog djela
savremene esejistike. Predani sopstvenosti bića, postajemo istina, sopstvena
svrha i smisao, sopstvena sudbina koja se ostvaruje, u saglasnosti sa mnogim
mudrim citatima i stavovima autora. Zahvaljujući ovoj knjizi i pomoću nje, u
stanju smo da rastumačimo ozračje etarske (ljudske) svijesti, kojom se autor
tako snažno bavi sa filozofsko - naučno– medicinskog aspekta. Siguran sam da će
vanserijska zbirka eseja ,,Izvod iz matične ćelije” naići na izuzetan prijem
kod stručne i naučne javnosti i biti jedan od primjera mnogim drugim autorima
na koji način treba predstaviti savremenu misao.
Umnogome i konačno, po uzoru na veličanstvenog persijskog filozofa
Omara Hajama, u jednoj od svojih opjevanih Rubaija: - Oni koji
postadoše...sužnji uma i logike propadoše u ponor mudrijaške polemike; ti,
laiče, pij sok loze, jer te svete neznalice, nezrelim se grozdom hrane, pa
postaju svi - greške...
0 Komentara