OD 1945.G. DO POLOVINE 70-IH GODINA

Iste godine 1947. komunisti su osnovali prvi visokoškolsku ustanovu u Crnoj Gori Višu pedagošku školu na Cetinju sa Odsjekom za istoriju, što je bilo od značaja za naučno proučavanje i tumačenje crnogorske prošlosti.

Naredne godine 1948. osnovan je Institut za proučavanje istorije crnogorskog naroda sa zadatkom „da istražuje građu od istorijskog naučnog značaja o svim događajima iz političkog, društvenog, privrednog i kulturnog života crnogorskog naroda iz najdalje prošlosti do najnovijeg vremena; da sve pismene zadatke, dokumenta i spomenike iz te oblasti pribira, sređuje i ispituje, da sve proučava pravilnom primjenom naučnih metoda pravilnog suda i podizanja naučnih kadrova“.[7]Dvije godine kasnije 1950. osnovano je Naučno društvo NR Crne Gore.[8]

Zadatak Naučnog društva bio je da proučava pojedine grane nauke i umjetnosti, da organizuje svestrano proučavanje NR Crne Gore i njene prošlosti i „da organizuje naučne i umjetničkedjelatnosti i da podstiče na rad mlađe naučne snage.“[9]

U Naučnom društvu formirano je pet sekcija. Sekcija za društvene nauke imala je 22 člana, od kojih su se 11 bavili proučavanjem prošlosti Crne Gore.

Poslije šest godina rada prestala je da radi ova naučna ustanova, jer nije ostvarivala svoj program, pošto je najveći broj njenih članova živio i radio van Crne Gore, najviše u Beogradu.[10] Naše istraživanje da li je bilo uslova da komunisti ostvare naučno tumačenje rađanja i razvoja crnogorske nacije potražićemo u radu, organizaciji i naučnom kadru Istorijskog instituta Crne Gore, jer je on bio najodgovornija i najstručnija ustanova za odgovor na ovo pitanje.

           Programska koncepcija rada Istorijskog instituta bila je da, pored izučavanja istorije, da se bavi i arheologijom, etnografijom, demografijom, istorijom umjetnosti, arhivistikom i bibliografijom. Za takav multidisciplinarni koncept proučavanja prošlosti Crne Gore Institut je oskudijevao u stručnim kadrovima u prvom redu u obrazovanim istoričarima. Prvi naučni radnici u Institutu bili su pravnici, ekonomisti i istoričari.[11] 

Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina došlo je do prijema u stalni radni odnos mlađih fakultetski obrazovanih istoričara koji su dugogodišnjim radom ostvarili značajne naučne rezultate odbranom doktorskih disertacija koje je Institut zatim objavio i do brojnih naučnih članaka koji su objavljeni u „Istorijskim zapisima“ i drugim časopisima.[12]Ipak, sva ta naučna produkcija Istorijskog instituta obuhvatala je period istorije Crne Gore od sredine XIX vijeka do 1945. godine. Posebna pažnja posvećena je istoriji radničkog pokreta i KPJ i revoluciji 1941-1945. godine. Period najstarije prošlosti Kraljevine Duklje i njene dinastije Vojislavljevića ostao je naučno neistražen i neobrađen.Istorijski institut ostao je do osnivanja Filozofskog fakulteta u Nikšiću 1981. godine i otvaranja na njemu studija istorije rasadnik naučnog kadra iz istorijske nauke.

Prve studije o crnogorskom nacionalnom pitanju objavljene su sedamdesetih i osamdesetih godina XX vijeka, čiji autori nijesu tada radili u istorijskom institutu ili uopšte nijesu radili u njemu.[13]

Kako piše dr Dragutin Papović Crna Gora je 1969. godine imala u “naučno-istraživačkim ustanovama i fakultetima 18 doktora nauka i sedam magistara“.[14]U nastavi na Univerzitetu „Veljko Vlahović“ radilo je 1975. godine 28 doktora nauka i 34 magistara nauka, a 1977. godine u sedam naučno-istraživačke i tri visokoškolske ustanove bilo je zaposleno 53 doktora nauka i sedam magistara nauka.[15] Od 1979. do 1980. godine, Istorijski institut je obnovio svoje naučne kadrove sa četiri asistenta istoričara i sa šest asistenata drugog naučnog obrazovanja (pravnici, politikolozi, etnolozi, klasični jezici, paleografi, marksisti) i sa jednim doktorom istorijskih nauka.[16] 

U periodu 1979-1989. godine, radilo je u Istorijskom institut sedam doktora nauka i 10 asistenata, koji su započeli da sebave naukom. Ove brojke pokazuju da je to bio skroman naučni potencijal. I u ovom periodu razvoja crnogorske istoriografije nije bilo naučnih radova o najstarijoj crnogorskoj državi Duklji. Takvo stanje uticalo je, naravno, na naučni odgovor kada je započelo formiranje crnogorske nacije i kako se ona razvijala. Tek krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina XX vijeka došlo je do objavljivanja novih studija koje rađanje crnogorske nacije pomjeraju u vrijeme postojanja države Duklje, ali to je period kada komunisti više ne drže vlast.

Viđeli smo da su komunisi Crne Gore poklonili pažnju izučavanju prošlosti Crne Gore, pa su 1958. godine u svom Centralnom komitetu formirali Komisiju za istoriju. Slične komisije osnovali su i u opštinskim komitetima.[17]

Ove komisije imale su zadatak da prikupljaju i objavljuju izvore o istoriji Partije i da naučne radove o istoriji KP / SK Crne Gore promovišu i objavljuju u časopisu „Istorijski zapisi“.[18] O osnivanju prvih fakulteta u Crnoj Gori bilo je mišljenja da je prvo trebalo formirati Filozofski fakultet „da ovoj zemlji i njenom narodu drugi ne stvaraju njegovu nauku i drugi ne pišu njegovu istoriju“.[19]’’[1]

                                (Nastaviće se)

[7]Uredba Vlade NR Crne Gore o osnivanju Instituta za proučavanje istorije crnogorskog naroda. „Službeni list“ NR Crne Gore, br. 16, 1948.

[8]„Službeni list“ NR Crne Gore, br. 32, 1950. Uredba Vlade NR Crne Gore o naučnom društvu NR Crne Gore.

[9]Isto

[10]Od 59 članova Naučnog društva, 54 su živjela van Crne Gore, a od sedam članova Uprave samo su tri živjela u Crnoj Gori (Dragutin Papović, Intelektualci u Crnoj Gori 1945-1990, Podgorica 2015, str. 127).

[11]Pravnici su bili: Niko S. Martinović (prvi direktor Instituta 1948-1949), Ilija Radosavović, Tomica Nikčević, ekonomisti Mirčeta Đurović, spoljni saradnici Žarko Bulajić, Ljubinka Ćirić Bogetić i stalni radnik Dušan Vučković, koji su objavili u izdanju Instituta monografije iz ekonomske istorije Crne Gore i istoričari Jagoš Jovanović, direktor Instituta 1949-1957, Andrija Lainović, direktor Instituta 1958.

[12] Za oko 30 godina Crna Gora je dobila prve doktore istorijskih nauka, od kojih su bili školovani istoričari 10, pravnici dva, ekonomista 1 i jedan inženjer šumarstva. Od školovanih istoričara bili su to: Andrija Lainović (doktorirao 1956. godine), Dimitrije Dimo Vujović (doktorirao 1961), Đorđije Đoko Pejović (1961), Novica Rakočević (1965), Jovan Bojović (1969), Radoje Pajović (1970), Đuro Vujović (1970), Radoman Jovanović (1972), Zoran Lakić (1974) i magistrirala Marica Malović-Đukić (1977). Pravnici su bili: Niko S. Martinović (1957) i Ilija Radosavović (1957), ekonomista Mirčeta Đurović (1956) i ing. šumarstva Dušan Vučković (1963?).

[13]Prvi naučnu obradu crnogorske istorije objavio je Jagoš Jovanović 1948. godine „Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti (Istorija Crne Gore od početka XVIII vijeka do 1918. godine). Dr Špiro Kulišić, autor je monografije „O etnogenezi Crnogoraca 1980. g. Savo Brković, autor je knjige „O postanku i razvoju crnogorske nacije“ 1974 i „Etnogenezofobija: prilog kritici velikosrpstva“ 1980. g. Batrić Jovanović autor je monografije „Crnogorci o sebi“ 1986. g. Dušan Ičević autor je knjige „Kuda ide nacija“ 1986. g. Dr Dimitrije Dimo Vujović autor je monografije „Prilog izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja“ 1987. g.

[14]Dr Dragutin Papović, Intelektualci i vlast u Crnoj Gori 1945-1990“, Podgorica 2015, str. 360.

[15]Isto.

[16]Izračunato prema „Spomenici Istorijskog instituta Crne Gore 1948-1988“, Podgorica 1992, str. 297-301.

[17]Dr Dragutin Papović, n.d., str. 134.

[18]Dr Dragutin Papović, n.d., str. 135.

[19]Dr Pavle Mijović bio je mišljenja da je prvo trebalo osnovati Filozofski fakultet, a ne kako je to urađeno tehničke fakultete. Da se prvo osnuje tehnički fakultet, bili su crnogorski komunistički rukovodioci i Veljko Vlahović, što je bilo u skladu sa komunističkom ideologijom, koja je trebala da ekonomski nerazvijenu agrarnu zemlju pretvori u industrijalizovano društvo, a za takve velike zahtjeve potrebni su bili stručni tehnički kadrovi (Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje, dokumenti 1970-1985, priredila Jadranka Selhanović, Podgorica 2015, str. 118