NIK GAŠAJ

U Strazburu, 16. aprila 2024. Parlamentarna Skupština Savjeta Evrope prihvatila je preporuku da Kosovo dobije zeleno svijetlo za prijem u članstvo Savjeta Evrope, 16. maja, kada će Savjet Ministara konačno odlučiti. I uprkos lobiranju Srbije, koja je formirala specijalnu grupu protiv Kosova, od 171 poslanika koji su učestvovali na plenarnoj sjednici, 131 je bio za, 29 protiv i 11 uzdržanih od 46 država članica.

Politički komitet PSSE je prije početka plenarne sjednice odbacio sve amandmane srpske i italijanske delegacije koji su bili protiv prijema Kosova u Savjet Evrope i postavili različite preduslove. Na primjer, formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom itd. Iako 46 država članice Savjeta Evrope nejmaju takve institucionalne modele za njihove nacionalne manjine.Dakle, ni Srbija nije konstituisala takvu Zajednicu za albansku niti za druge nacionalne manjine u svojoj državi. Takođe, mnogi eksperti upozoravaju da formiranje takve Zajednice srpskih opština, može da liči na Republiku Srpsku, jedan od dva entiteta u Bosni i Hercegovini, i time da podstiče destabilizaciju ne samo na Kosovu nego čitavog regiona.

Glavni izvjestilac za prijem Kosova u Savjet Evrope, grčka poslanica i bivša ministarka vanjskih poslova Grčke, Dora Bokojani, obraćajući se Skupštini u svom uvodnom izlaganju, između ostalog je naglasila: „Kosovo je funkcionalna demokratija i funkcioniše u skladu sa principima poštovanja osnovnih ljudskih i manjinskih prava. Stoga, Kosovo ispunjava sve uslove i standarde za prijem u Savjet Evrope“. Dalje, je dodala, da i pravni eksperti potvrdili da Kosovo ispunjava sve uslove i standarde za njen prijem u Savjet Evrope.

Međutim, začuđujuće je, da dva delegata iz Parlamentarne većine Crne Gore: Maja Vukićević, iz Narodne Demokratske Partije i Vasilije Čarapić iz „Evropa sad“ nisu se slagali sa obrazloženjem Glavne izvjestiteljke, Dore Bokojani, da Kosovo ispunjava sve uslove i standarde za njen prijem u članstvo u Savjetu Evrope,  i zatim prilikom glasanja nisu podržavali prijem Kosova u Savjet Evrope, iako je Crna Gora 2008. godine priznala Kosovo za samostalnu državu i uspostavila diplomatske odnose. Stoga, nažalost time navedeni delegati su skrenuli sa proevropske politike Crne Gore i solidarisali su se sa politikom tzv.“Srpskog svijeta“Srbije, tj. zastupali politiku druge države i kršili koalicioni Sporazum koji su potpisali da će biti „lojalni“ politici svoje države. Dok treći delegat, Boris Mugoša, iz SD, glasao je za prijem Kosova u Savjet Evrope i time je branio politički obraz Crne Gore i njen Evropski put.

Između ostalih, protiv prijema Kosova u Savjet Evrope glasali su i dva delegata iz Bosne i Hercegovine: Snežana Novaković i Branislav Barenović. Može se konstatovati da dvije trećine evropskih delegata progresivnih ideja, vizija i stavova glasali za prijem Kosova u SE, dok na drugoj strani protiv i uzdržani su bili mali broj delegata koji pripadaju konzervativnoj ideologiji i politici, kao i  onih koji pripadaju balkanskoj mitološkoj ideologiji i politici zasnovanoj u religiji, odnosno u vjerskom fundamentalizmu. Međutim, takva politika nije donijela, niti donosi ništa dobro ljudskim pravima i slobodama građana, a naročito u eri savremene evropske demokratije.

Najrazvijeniji sistem zaštite ljudskih prava je uspostavljen u Evropi i to je pod okriljem Savjeta Evrope. U okviru evropskog sistema zaštite ljudskih prava svakako je najvažnija uloga Evrpskog suda za ljudka prava sa sjedištem u Strazburu. Stoga prijemom Kosova u Savjetu Evrope, građani sa kosova, a time naravno i pripadnici srpske nacionalnosti koji smatraju da su im povrijeđena ljudska prava i sloboda će moći da se obrate Evropskom sudu za ljudska prava. Dakle Sud može da prima predstavke od svake osobe, nevladine organizacije ili grupe lica koja tvrde da su žrtve povrede prava ustanovljenih  Evropskom kovencijom za zaštitu ljudskih pava i osnovnih sloboda i protokolima uz nju. Sud je nadležan da ustanovi da li je u konkretnom slučaju prekršeno neko pravo i da odluči na koji će način oštećeni dobiti zadovoljenje ili odgovarajuću naknadu. Presude suda su pravosnažne i imaju karakter izvršnog naslova. Država se obavezuje da preduzme mjere kojima se zadovoljava žrtva a presuda se proslijeđuje Komitetu ministara, koji nadzire njeno izvršenje. Država je obavezna da izvrši odluku Suda na osnovu člana 46 Evropske konvencije o ljudskim pravima koji propisuje da države“preuzimaju obavezu da se povinuju odluci  Suda u svakom predmetu u kojem su stranke“. Odbijanje da se povinuju odluci Suda dovodi državu u situaciju da se konfrontira sa Komitetom  ministara koji je dužan da nadgleda izvršenje odluka. Takođe, Statutom Savjeta Evrope se predviđa i mogućnost suspenzije ili isključenja iz članstva ako članica ne poštuje  demokratska načela i ljudska prava.  Kao član studijske delegacije Ombudsmana Crne Gore, boravio sam u Evropskom sudu za ljudska prava u Strazburu(od 11. do 14 novembra 2014), gdje sam između ostalog pratio rad Velikog Vijeća Evropskog Suda za ljudska prava po predmetu Gherghina protiv države Rumunje o diskriminaciji po osnovu invaliditeta. S tim u vezi, bilo mi je veliko zadovoljstvo da pratim to suđenje i da se uvjerim kako se na meritoran način brane ljudska prava u tom sudu.

Ono što je važno istaći, ogleda se o tome, da pojedinac postaje parnička stranka u postupku pred jednim međunarodnim sudom. Taj sud je, kako bi rekao pravni ekspert, Marguenaud, „glavni kotač jednog smjelog mehanizma supranacionalne primjene Konvencije za zaštitu ljudskih prava...“. Generalno gledano, Sud ima zadatak da osigura poštovanje obaveza koje su, u pogledu zaštite ljudskih prava, preuzele države.

Iz navedenog proizlazi, da nakon više vijekova apsolutne suverenosti u domenu zaštite ljudskih prava koja propisuju, evropse države su se sada našle u situaciju da“iznad sebe“ imaju posebne međunarodne sudske i druge mehanizme za zaštitu ljudskih prava. Radi se o oblicima kolektivne garancije, kojima se osigurava da će države ostvarati svoje obaveze koje su prihvatile potpisivanjem jedne konvencije koja, po svojoj osnovnoj vokaciji, ima svrhu da štiti ljudska prava. Evropske institucije za zaštitu ljudskih prava imaju supsidijarni karakter u odnosu na državni sistem zaštite ljudskih prava. Ako država nema postupka za efektivan pravni lijek, ili ako država ne osigurava adekvatan efektivan pravni lijek, ili ako postupak pravnog lijeka u nacionalnom sistemu nije dao zadovoljavajuće rezultate, onda se pokreće Sud za ljudska prava i ostali mehanizmi. Dakle, cilj zaštitnih evropskih mehanizama nije u tome da odlučuju umjesto države, nego samo da otklone određene propuste država ako do njih dođe u zaštitu ljudskih prava koja je primarni posao i zadatak državnih organa.

Zaštita ljudskih prava – kako to ističe Weiler – postala je zajednički pravni i politički imperativ. Taj osnovni, novi prilaz pitanju zaštite ljudskih prava, znak je uvjerenja da se potrebni standard u zaštiti ljudskih prava u evropskom regionu neće moći ostvariti na željeni način ukoliko se ne uspostavi određeni oblik nadnacionalne zaštite ljudskih prava. Taj novi prilaz svakako podrazumjeva mogućnosti zaštitnih mehanizama Evropske konvencije da bolje vrše sistematsku korekciju napora država koje čine Savjet Evrope u njihovim nastojanjima da zaštite ljudska prava kao uslov svakog oblika evropske integracije. Iz toga proizlazi – kako to navodi Frowein – da je cilj Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava upravo integracija evropskih država.