Nevladine organizacije iz oblasti kulture i obrazovanja sa srpskim predznakom važan su kanal širenja srpskog i ruskog uticaja u Crnoj Gori, prema analizi Digitalnog forenzičkog centra (DFC). 

“Skrivajući se iza manipulativnog narativa o ugroženosti srpstva, kao i zaštite srpske vjere, kulture i jezika, one u kontinuitetu šire etnonacionalističke i etnofiletističke ideologije u Crnoj Gori. Njihov angažman zasnovan je na  promociiji srpskog unitarizma koji se manifestuje promovisanjem ideje srpskog sveta“, kaže se u novoj analizi DFC-a.

Djelovanje je, prema njihovim riječima, zasnovano na suprotstavljanju građanskog uređenja crnogorskog društva, a posebno na negaciji crnogorskog identiteta i državnosti.

Stoga finansiranje tih NVO predstavlja problem, na šta je Digitalni forenzički centar (DFC) ukazao u studiji Neraskidive veze ili geopolitička strategija – uticaj Srbije u Crnoj Gori.

Analizu DFC-a prenosimo integralno:  

Finansiranje za popisnu kampanju

“Vlada Republike Srbije, odnosno Uprava za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, koja funkcioniše u okviru Ministarstva spoljnih poslova, godinama finansira određene NVO u Crnoj Gori. Direktor Uprave je Arno Gujon, koji je od političkog djelovanja u ekstremnom desničarskom Bloku identitaraca u Francuskoj evoluirao do političkog angažmana u Vladi Srbije. Da Uprava za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu značajno finansijski pomaže organizacije u Crnoj Gori potvrdio je i sam Gujon. On je na sjednici Odbora za dijasporu u Narodnoj Skupštini Republike Srbije u decembru 2022. godine saopštio da će srpskim organizacijama iz Crne Gore u 2023. godini biti dodijeljeno tri puta više novca nego u prethodnoj. Sjednici su prisustvovali i predsjednici crnogorskih opština i skupština opština iz redova koalicije Za budućnost Crne Gore. Prema podacima sa sajta Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, tokom 2022. godine organizacijama sa srpskim predznakom u Crnoj Gori dodijeljeno je 3.830.000 dinara, dok je 2023. godine za projekte koji svojim kvalitetom doprinose očuvanju i jačanju veza matične države i Srba iz Crne Gore opredijeljeno 9.630.000 dinara.

Novac se dodjeljuje organizacijama i projektima kojima se navodno promoviše kultura, obrazovanje i tradicija, a zapravo se javnosti nastoji nametnuti da je srpstvo, srpski jezik, kultura i tradicija dominantna u Crnoj Gori. Uporedo sa tim se negira suverenost Crne Gore, posebnost crnogorskog identiteta, jezika, tradicije i kulture, urušava sekularni i građanski karakter države i ugrožava evroatlantski put Crne Gore. Novac Vlade Srbije dobijaju organizacije bliske Srpskoj pravoslavnoj crkvi i prosrpskim i proruskim političkim strukturama u Crnoj Gori. On se usmjerava za finansiranje brojnih tribina, javnih nastupa, aktivnosti na društvenim mrežama i u medijima s ciljem pružanja podrške ekstremnim nacionalističkim i desničarskim političkim opcijama. DFC je detaljno ukazao na propagandno djelovanje nevladinih organizacija kojima su dodijeljena sredstva iz budžeta Srbije tokom kampanje za popis stanovništva u Crnoj Gori održanog krajem 2023. godine. 

Tako je neregistrovani prosrpski i proruski portal IN4S dobio 2023. godine od pomenute Uprave 400.000 dinara za projekat pod nazivom Antisrpstvo u Crnoj Gori. Srpsko narodno vijeće Crne Gore, čiji je osnivač i predsjednik Momčilo Vuksanović, je za projekat koji podrazumijeva izdavačku djelatnost pod nazivom U susret popisu stanovništva u Crnoj Gori, u junu 2023. godine dobilo 300.000 dinara. Vuksanović je u januaru 2024. godine, na tribini pod nazivom Položaj srpskog naroda u zemljama regiona, održanoj u okviru Svetosavskih svečanosti u Čačku, saopštio da očekuju da će rezultati popisa pokazati značajno uvećanje broja građana Crne Gore koji se izjašnjavaju kao Srbi i koji govore srpski jezik. U istom vremenskom periodu Srpski nacionalni savjet Crne Gore koji je osnovan na inicijativu Srpskog narodnog vijeća, a čiji osnivač i predsjednik je takođe Momčilo Vuksanović, dobio je 300.000 dinara za projekat Akademske tribine. Događaji su organizovani u Srpskoj kući u Podgorici i Pljevljima a obrađivane su teme: Ili Njegoš ili Tito, Perspektive srpskog naroda u Crnoj Gori, Crnogorska identitetska zagonetka, Crna Gora i priznanje lažne države Kosovo. Učesnici su bili promoteri srpske nacionalne misli Marko Carević, Novica Đurić, Budimir Dubak, Milo Lompar, Dejan Mirović, Dragoslav Bokan, Srđa Trifković i drugi. 

Finansiranje u 2024. godini

Prema Odluci o raspodjeli sredstava za finansiranje projekata za podršku aktivnostima iz člana 36 stav 1 Zakona o manjinskim pravima i slobodama za 2024. godinu, crnogorski Fond za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava opredijelio je značajna sredstva u iznosu od 189.150 eura nevladinim organizacijama sa srpskim predznakom. To su: Društvo srpskih domaćina Crne Gore, Srpsko kulturno društvo Vuk, Srpski informativno-kulturni klub Sveti Sava, NVO Kulturna scena, S-Mediji, Srpsko narodno vijeće Crne Gore, NVO Bisernica, Srpska književna zadruga i Konferencija srpskih nacionalnih organizacija iz zemalja regiona. Zanimljivo je da su pomenute organizacije povezane sa istim osobama, predstavnicima srpske zajednice u Crnoj Gori. Iako organizacije djeluju kao odvojeni subjekti, njima u stvarnosti upravljaju ili ih kontrolišu iste osobe, čime se umnožava pristup resursima bez suštinske razlike u ciljevima i projektima koje realizuju. Takođe, sve te organizacije djeluju u okviru Srpske kuće. Grupa ljudi koji su osnivači pomenutih organizacija su Momčilo Vuksanović, Tatijana Raspopović, Ivana Kruščić, Đorđe Grujić, Ljubomir Peković, Božidar Leovac i Predrag Milačić. 

Značajnu podršku pomenutim organizacijama pruža i Srpska pravoslavna crkva i njeno sveštenstvo u Crnoj Gori. O tome svjedoče i pohvale mitropolita Joanikija za rad i zasluge Vijeća narodnih skupština i Srpskog nacionalnog savjeta. On je 26. novembra 2024. godine kazao da su ljudi sabrani oko Savjeta ustali u odbranu svetinja kada bješe nastala pošast da se pet, šest ljudi, izmanipulisanih od raznih službi, okupe u namjeri da predaju crkve i manastire raspopima, koji su se pojavili po Crnoj Gori. Joanikije se posebno zahvalio Momčilu Vuksanoviću koji je imao, kako navodi, važnu ulogu u odbrani srpskog jezika i ćirilice.

Istovremeno, te organizacije su 2024. godine aplicirale kod Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, gdje su im dodijeljena novčana sredstva u iznosu od 2.600.000 dinara za projekte sa sličnom tematikom. Gorepomenuti pojedinci su preko istih organizacija prijavili projekte za izdavačku djelatnost, akademske tribine, srpske elektronske novine i zajedničke aktivnosti srpskog naroda u regionu. Srpski informativno-kulturni klub Sveti Sava je od Uprave dobio novčana sredstva u iznosu od 200.000 dinara za projekat Dani srpskog sabora – Nacionalni praznici. U okviru te manifestacije će 1. decembra 2024. godine biti organizovana Svečana akademija povodom 106 godina Velike podgoričke skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori i Dana ujedinjenja Crne Gore i Srbije. To ukazuje da Vlada Srbije finansira proksi aktere u Crnoj Gori koji organizuju događaje na kojima se slave odluke Podgoričke skupštine 1918. godine koja predstavlja simbol nestajanja Crne Gore kao države i njeno bezuslovno prisajedinjenje Srbiji. 

Uprava za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu je na osnovu odluke o sufinansiranju projekata koji svojim kvalitetom doprinose očuvanju i jačanju veza matične države i Srba u regionu organizacijama iz Crne Gore za 2024. godinu ukupno dodijelila 9.420.000 dinara. To ukazuje da Vlada Srbije opredjeljuje značajna sredstva za aktere i organizacije iz Crne Gore koji svoje djelovanje usklađuju sa interesima režima u Srbiji i pokušavaju uticati na percepciju građana o važnim društveno-političkim temama. Projekti za koje su organizacije dobile novčanu pomoć iz Srbije usmjereni su na negaciju istorije, kulture, tradicije i nacionalnog identiteta Crne Gore. To predstavlja strategiju djelovanja i indirektnog miješanja režima u Beogradu u unutrašnje političke i društvene prilike u Crnoj Gori.  

Evidentno je da finansiranje nevladinih organizacija sa srpskim predznakom u Crnoj Gori, kako od strane crnogorskih tako i srpskih institucija, upućuje na koordinisanu strategiju promovisanja narativa koji podržavaju srpski nacionalizam, unitarizam i ideju srpskog sveta. Takve organizacije, formalno nezavisne, funkcionišu preko međusobno povezane mreže istih aktera, čime umnožavaju pristup sredstvima i ostvaruju politički motivisane ciljeve.

Analizirana praksa finansiranja ne samo da narušava principe transparentnosti, već ima i šire geopolitičke implikacije, jer predstavlja instrument širenja uticaja režima u Beogradu i posredno Rusije na društveno-političke prilike u Crnoj Gori. Stoga je nužno preispitati kriterijume dodjele sredstava, pojačati kontrolu realizacije projekata i osigurati da oni zaista doprinose očuvanju multikulturalnog i građanskog društva u Crnoj Gori”.