Društvo

PRVA ELEKTRIČNA CENTRALA U CRNOJ GORI CETINJE 1910.

Sep 12, 2021 1 Komentara

(15 riječi)

Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista

 

            Izuzetan izdavački poduhvat, i jedna o najznačajnih monografija koje govore o razvoju, istorijatu i ulozi prve električne centrale na Cetinju, izašla je iz pera dugogodišnjeg intelektualca, i jednog od vodećihcrnogorskihinžinjera elektrotehnike Borislava-Bora Pravilovića. U uvodnoj recenziji koju potpisuje akademik Đorđe Borozan se između ostalog ističe: ,,Knjiga Borislava-Bora Pravilovića, kako sam naslov kaže, kao centralnu temu obrađuje izgradnju i razvoj prve crnogorske električne centrale. Autor je, ipak, išao šire od toga dajući sliku ekonomskog i kulturnog razvoja Crne Gore, što omogućava da se izgradnja ove centrale sagleda kao dio kontinuitetnog razvoja, posebno ekonomskog. Prikupljajući podatke o prvoj električnoj centrali u Crnoj Gori na Cetinju 1910. godine, autor se suočio sa nizom istraživačkih izazova, pažljivo analizirajući materijalne, arhivske i pisane tragove u muzejima, arhivima, bibliotekama i štampi. Koristeći se saznanjima iz brojnih materijalnih i pisanih izvora, autor je monografiji o ovoj centrali i njenom značaju uklopio u bogatu političku i kulturnu baštinu onovremene Crne Gore.”

            U drugoj recenziji koju potpisuje Prof. emeritus Ilija Vujošević se između ostalog navodi: ,,Monografija sadrži sedam poglavlja  sa Prilogom: Tesla i Crna Gora. Prva tri poglavlja obrađuju socijalne, ekonomske i kulturne prilike u Crnoj Gori i na Cetinju do druge polovine XX vijeka, kao i pregled razvoja rasvjete u Crnoj Gori do prelaska na električno osvjetljenje. Centralno i razumljivo, najobimnije poglavlje je dokumentovani prikaz građevinskog, mašinskog  i elektro dijela naše prve elektrane sa tehničkim karakteristikama distributivne mreže. Poglavlje je ilustrovano veoma kvalitetnim fotografijama dizel motora, genertora, budilica, razvodnog postrojenja, mjernih uređaja, uključujući električna brojila (,,kontaktore”), svjetiljki i nekih kućnih termičkih aparata. Takođe, ovim poglavljem je prikazano i veoma uspješno funkcionisanje elektrane, čak i u burnim vremenima dva balkanska i dva svjetska rata. Dati su opisi njenih proširenja 1930. godine sa generatorima snage 140. KVA i 1951. godine sa četvrtim generatorom snage 250. KVA. Sumarno, cetinjska elektrana radila je neprekidno  50. godina sa 450.000 ostvarenih radnih sati i 12. godina rada bez ijednog kvara. Skinuta je sa elektro mreže 1963. godine, takođe u potpuno ispravnom stanju. Zgrada i postrojenje cetinjske elektrane  konzervirani su i zbog njihovog izuzetnog značaja, stavljeni pod zaštitu zakona kao spomenik kulture, da bi 13. novembra 1976. godine bili pretvoreni u Muzej Elektroprivrede Crne Gore. Naredna tri poglavlja obrađuju izgradnju prema današnjim kriterijumima malih, ali za ono vrijeme značajnih hidroelektrana ,,Podgor” i ,,Rijeka Crnojevića.” U poslednjime poglavlju dat je osvrt na na početke, elektrifikacije ostalih gradova u Crnoj Gori, i regionu čime ova monografija izlazi iz okvira njenog naslova, i postaje dragocjena istoriografska publikacija o razvoju upotrebe električne energije kao preduslova svakog daljeg društvenog procesa. Najzad u Prilogu, navedeni su brojni bibliografski izvori u kojima u poslednjoj deceniji XIX vijeka, imajući u vidu crnogorske korijene, Tesla više puta izjašnjavao kao nacionalni Crnogorac. Nesporno je bilo i njegovo intresovanje za Crnu Goru i Crnogorce, za njenu istoriju i dugogodišnju borbu za slobodu. ”

            Autor ove vrijedne monografije je imao zaista obiman, složen, zahtjevan ali i prije svega  odgovoran posao. Monografija sadrži 300. strana na osnovu pregledanog izuzetno velikog broja arhivskih dokumenata, publikacija, zapisa. Borislav-Boro Pravilović je uspio da predstavi istorijske i kulturološke prilike u Crnoj Gori tog vremena. Takođe autor je posebnu pažnju obratio na postepeni tehnološki razvoj Crne Gore, za vrijeme Petrovića. Vrlo naučno i mudro prikazuje tadašnje prilike u Crnoj Gori, tako da kada čitate ovu monografiju prolazite čitav jedan istorijat i razvoj kako stručne i naučne misli tako i istorijskih prilika koje nažalost često nisu bile sjajne. Cetinje je bilo jedan od rijetkih gradova i država tadašnje Evrope koje je imalo električnu energiju i to samo posle 28. godina od izgradnje prve električne centrale jednosmjerne struje na svijetu, koju je u Njujorku podigao 1882. godine američki pronalazač Tomas Edison.

            Mnogobrojni podaci od čega se mnogi od njih po prvi put ekskluzivno pojavlju u ovoj monografiji daju joj posebnu vrijednost i težinu. Tu su i brojne fotografije ali i dokumenta koji čine da na pravi način pratite razvoj prve električne centrale u Crnoj Gori, na Cetinju, ali i kasnije periode u razvoju Prijestonice. Tehnološki razvoj i napredak tadašnjeg crnogorskog društva koje je može se slobodno reći krupnim koracima gazilo ka savremenoj Evorpi prikazuju nam zaista jednu istorijsku sliku koja je za poštovanje. Elektrifikacija je činila stub razvoja tadašnje Kraljevine Crne Gore.Počeci izgradnje energetskog sistema bilisu jedan od uslova modernizacije; struja je mijenjala živote dotadašnjih stanovnika. Pored ovog Borislav-Boro Pravilović je uspio da sakupi  obilje deskriptivnih, analitičkih, sintetičkih i drugih podataka koji omogućuju izučavanje opštih i lokalnih tokova istorije elektroprivrede Prijestonice ali i Crne Gore, i njen stepen razvoja, uticaje politike, stanje kadra. Izvori prikazuju sistem na makro imikro planu, novetehnologije, troškove, grandiozne uspjehe i teškoće.

Monografija Borislava-Bora Pravilovića ,,Prva elektična centrala u Crnoj Gori 1910.” predstavlja jednu od najznačajniih monografija koja su se pojavile u zadnjim decenijama na području Crne Gore, ona zaslužuje punu pažnju kako stručne tako i naučne javnosti, isto tako ovaj istorijski dragulj i grandiozni projekat dijelom je finansiralo Ministatstvo kulture Crne Gorea izdavače je: CEDIS. doo. Podgorica dok su suizdavači: Prijestonica Cetinje i Elektroprivreda Crne Gore. Riječ našeg emninentog stručnjaka u oblasti elektro energetike Borislava-Bora Pravilovića, pretočena višedecenijskim iskustvom ali i radom na ovoj monografiji, jedan su od najljepših primjera da Cetinje i dalje ima one pregaoce koji ostavljaju jak i neizbrisiv trag u savremenoj crnogorskoj istoriografiji. Promocija koja će nadam se uskoro biti organizovana u Prijestonici, na najljepši način će nam predstaviti ovu monografiju i biti jedan od najljepših poklona gradu Heroju koji je očekuje u njenom najljepšem svijetlu i viziji budućnosti jednogboljeg i ljepšeg Cetinja.