Za aktuelno.me

Piše: Miroslav Ćosović

Mediji su javili da će lider SPC, takozvani patrijarh srpski Porfirije 14. avgusta pośetiti Herceg Novi, povodom 640 godina od osnivanja tog grada i slave osnivača grada – Svetog Stefana.

SRBOVAĆE SE KAO U U VASOJEVIĆIMA, U SEPTEMBRU PROŠLE GODINE

Dolazak patrijarha biće prilika za srbovanje, baš kao što je Porfirije srbovao u Vasojevićima, u septembru  prošle godine kada je rekao hiljadama puta ponovljenu besmislicu – kako su “Vasojeviči najveće srpsko pleme”. Vasojevići ne mogu biti srpsko pleme, jer plemena kod srpske nacije – nema. Nema srpskih plemena i nikad ih nije bilo na: Kosovu, u Mačvi, Šumadiji, Semberiji, Sremu, Bačkoj, Banatu, Pomoravlju… Kod ljudi kojima je maternji jezik slovenski, plemena postoje samo u okviru crnogorske nacije. Vasojevići su crnogorsko pleme.

Očekujmo da se 14. i 15. avgusta o Herceg Novom govori kao o vjekovnom srpskom gradu, što Herceg Novi nije bio, jedini srpski identitet koji Herceg Novi ima – je to što su Hercegnovljani dobrim dijelom  pripadnici Crkve Srbije.

VLASI U HERCEGOVINI, A NE SRBI

Istorijski institut iz Podgorice je 26. i 27. maja 1997. organizovao naučni skup i kao rezultat rada tog skupa objavljen je 1999. zbornik “Srednjovjekovna istorija Crne Gore kao polje istraživanja”. U zborniku se nalazi i rad profesorice Đurđice Petrović “Srednjovekovni Vlasi na teritoriji današnje Crne Gore – primer Riđani”. Između ostaloga, profesorica je napisala o Kosačama: “Funkcija kneza kod srednjovekovnih Riđana svedoči da su oni imali značajno mesto u društvenim i političkim zbivanjima u oblastima Kosača, Sandalja Hranića i hercega Stjepana Vukčića, čije poreklo je takođe bilo vlaško.” (strana 241)

Petrovićka se u fusnoti pozvala na rad Mihaila Dinića koji je citirao jedan srednjevjekovni dokument u kom se Kosače tretiraju kao Vlasi.

Kosače su bili moćni srednjovjekovni velikaši među kojima se ističu: Vlatko Vuković (umro 1392), koji je učestvovao u Kosovskom boju 1389. godine, zatim Sandalj Hranić i Stjepan/Stefan Vukčić. Kosače su dobile taj naziv po jednom selu koje se nalazi na 14 km od Goražda – jugozapadno. Herceg Stjepan/Stefan Kosača je osnovao Herceg Novi, i sama Hercegovina je dobila naziv po njemu, to jest po njegovoj tituli.

Đurđica Petrović o Banjanima, Drobnjacima, Nikšićima, piše, u istom radu: “O Vlasima sadašnje Crne Gore dubrovački spomenici obaveštavaju o Drobnjacima, Banjanima, Matarugama, zatim o Riđanima, Vlasima Onogošta i Nikšića, manje o Kričima, a koji su se nalazili na teritoriji Hercegovine XV veka. . . Pojedinačne informacije postoje i za katune u Zeti. . . Među tim Vlasima najbrojniji su bili Banjani i Drobnjaci. Prema turskom popisu hercegovčakih Vlaha iz 1477. Banjani su sa Pivom imali 19 katuna sa 623 kuće, a Drobnjaci 18 katuna sa 641 domom. Vlasi Nikšića i Onogošta zajedno, a koji su u kasnijim vekovima postali vrlo značajni, u vreme popisa imali su tri katuna i pet delova katuna sa 138 kuća. Od svih hercegovačkih Vlaha XV veka najmanje se pažnje do sada obraćalo na Riđane, crnogorsko pleme kasnijih vremena, a koje je nestajalo tokom prve polovine XVII veka”. (strane 229 i 230 i 231)

GORAN KOMAR ISPISAO HILJADE ĆIRILIČNIH DOKUMENATA IZ ARHIVA BOKE I DUBROVNIKA, SRBA NEMA

Srbin Goran Komar iz Herceg Novog (mitrolit Amfilohije mu je dolazio na promocije knjiga), istraživao je dubrovački i arhive u Boki Kotorskoj i šire. Iz arhiva je ispisao hiljade ćiriličnih dokumenata i objavio ih u više knjiga. Po svemu sudeći Komar je ovaj posao pošteno obavio i tako je vječno zadužio crnogorsku istoriografiju. Komar je objavio mnogo arhivskih dokumenata koja se odnose na teritoriju koja se u 16, 17, 18, i do duboko u 19. vijek voljom Osmanlija nazivala Hercegovina. Imajmo na umu, radi se o ćiriličnim dokumentima, koja su dakle pisali naši ljudi, a ne stranci, pisma koja je Komar objavio odražavaju stanje svijesti predaka današnjih Hercegnovljana, Bokelja, Hercegovaca i Crnogoraca. To su prvoklasni istorijski izvori. Evo nekih citata iz dokumenata.

U pismu dubrovačkom knezu i vlasteli od 10. marta 1648. godine Miho Kuveljić piše: “… s koijem se združi rečeni Sefer i pođe, koji bješe digo glas da će otuda iz vlaške zemlje nedomak (!) Sarajeva uputiti se hoditi u Ocinj.“ (Goran Komar, Pisma Miha Kuveljića dubrovačkoj vladi – Kandijski rat 1646.  do 1662. godine, Herceg Novi, 2010, strana 34)

Na istoj strani Kuveljić u još par rečenica ovo isto ponavlja, pominje vlašku zemlju, kao neko opštepoznato geografsko područje, a to je zapravo cijela Hercegovina i šire.

Na strani 46 iste knjige Kuveljić 4. jula 1648. godine piše: “… činiše Turci svu njih(ovu) čeljad aliti familje iz gradova izvesti i poslati ih u Vlahe  na njihove baštine da stoje.“

Na strani 58 iste knjige je pismo Kuveljića Dubrovčanima od 26. avgusta 1648. godine, đe kaže: “I tako jošte stvar osta dokle dođe Ali beg Begzadić kapetan Novski s Ljubomira i ostale age iz Vlaha…“

Ljubomir je selo pored Trebinja. Pa 15. novembra iste 1648. Kuveljić piše: “Isto je po Trebinju i na ina mjesta po Vlasima…“ (strana 76)

Kuveljić je dakle Trebinje definisao kao vlaško mjesto.

Knezu i vlasteli dubrovačkoj 15. avgusta 1651. godine Miho Kuveljić piše: “… što se minutijeh godišta čas učini kadiji u ono doba kada se dolu prid gradom ubii jedan Vlah od Banjana…“ (Goran Komar, Pisma Miha Kuveljića dubrovačkoj vladi – Kandijski rat 1646. do 1662. godine, Herceg Novi, 2010, strana 117)

Banjani su tada spadali u Hercegovinu, kao i u drugim dokumentima, u Banjanima se uvijek navode Vlasi, sve dok po prirodnom istorijskom toku stvari – nijesu pripojeni Crnoj Gori.

Goran Komar je 2011. u Herceg Novom objavio knjigu “Ćirilična dokumenta Dubrovačkog arhiva: Prilog istoriji svakodnevnog života na tromeđi Dubrovnika, Trebinja i Novog 1504. – 1795.” Ima mnogo pomena Vlaha, npr. u pismu dubrovačkoj Vladi od 8. decembra 1697. godine koje je vjerovatno pisao Niko Kuveljić (sin Miha) kaže se: “Vlasi ovdišnji i gornji, opeta svikolici na prešu spra(v)ljaju imabašadure njihove u Mletke…“ (strana 133)

Donji Vlasi su Vlasi koji žive u Hercegovini bliže Jadranu, a Gornji Vlasi su Vlasi śevernih planinskih djelova – Drobnjaci, Vlasi Polimlja, Romanije… U istom pismu, malo kasnije, kaže se: “Reče mi jedan prijatelj ne od male krije, jere bez znanja đeneralova učinio je pijenu Burović po sebi da ne davaju panduri pasavati u Konavle Nikšićem i druzijem Vlasima vaše intrade uzimati…“ (ista knjiga, strana 133)

Nikšići su mnogo puta u arhivskim dokumentima nazivani Vlasima, pa tako i ovđe.

Devetog marta 1676. godine Miho Kuveljić piše knezu i vlasteli dubrovačkoj: “I opet podmeću Vlahe iz ove Dračevice…“ (ista knjiga, strana 344)

Dračevica je bila nahija koja je obuhvatala područje od Herceg Novog do Risna i sva sela uz taj pojas obale i sela u zaleđu. Nema tamo Srba tada, samo Vlasi. Osmog aprila 1697. Niko Kuveljić piše vlastima dubrovačkim: “I kako nije ovdi beškota bokuna u fundiku Vlasi plaćeni koji su na Trebinju i po druzijema postima i u Popovu pisali su jedne oštre knjige…“ (ista knjiga, strana 467)

Dana 7. XI 1697. god. Niko Kuveljić je pisao dubrovačkim vlastima. Opis pisma dao je Goran Komar i nema potrebe citirati iz pisma, pored ovog Komarevog opisa: “Niko Kuveljić knezu i vlasteli dubrovačkoj o radosti ovdašnjih Vlaha povodom uspjeha carske armije u Bosni, što dijele i žitelji Brda, Crne Gore i Albanije.“ (ista knjiga, strane 473 i 474)

Niko Kuveljić je 25. marta 1698. pisao Dubrovčanima: “Njeki Vlasi iz Gacka dođoše“ (ista knjiga, strana 479).

I u Gackom su Vlasi, naravno. Pa pismo od 3. avgusta 1698. istoga Nika Kuveljića: “Zato je u velikoj smutnji i žalosti neizrečenoj za koga se harvu i u favor mu daju knjige Peraštani, Paštrovići, Budljani, Vlasi od Grahova i od (d)rugdje inđe.“ (ista knjiga, strana 480).

Ima još mnogo dokumenata koja na isti na čin kao i ova pokazuju etničku sliku zaleđa Boke i Hercegovine. Vjerovatno postoje pomeni Srba i Slovena u 17. i 18. vijeku u Hercegovini ali u nekim drugorazrednim izvorima, npr moguće je da su neki katolički sveštenici iz Dalmacije u svojim izvještajima navodno prepoznavali Srbe u tim krajevima – na osnovu informacija koje su dobili iz starih srednjevjekovnih dokumenata i knjiga u kojima se taj kraj zove Srbija a stanovnici Sloveni/Srbi.

Takođe je sigurno da neki katolički sveštenici u 17. vijeku i kasnije pod terminom Srbi smatraju ljude koji upražnjavaju pravoslavni obred koji je potekao od Srpske crkve i to nam jasno pokazuju neka arhivska dokumenta.

Da je riječ Srbin i tokom 19. vijeka bila samo oznaka za pravoslavca, savršeno jasno je potvrdio i Simo Matavulj koji je konstatovao ono što su konstatovali i mnogi drugi pisci i intelektualci toga doba. U 19. vijeku za narod(e) na Iliriku srbin je značilo isto što i – pravoslavac:

Odiskoni pak i na Primorju Srbin je bio samo pravoslavni. – Srpstvo je značilo samo pravoslavlje, kao što u ovijem krajevima (na istoku) znači i danas.” (Bilješke jednog pisca, Matica srpska i SKZ, Novi sad – Beograd, 1969, str 40)

Na terenu Hercegovine i šire, od kraja srednjeg vijeka – Srba kao cjeline, kao homogene grupe, više nema i to konstatuju najbolji mogući izvori – ćirilična pisma.

Povodom jedne čuvene rasprave o etnogenezi Crnogoraca koju su organizovale vlasti socijalističke Crne Gore, akademik SANU Branislav Đurđev koji nije učestvovao u toj raspravi, dao je svoje komentare u časopisu Istorijski zapisi. Dosta toga je zanimljivog napisao, a između ostalog:

“Zar je teško naučno objasniti zašto su danas Pivljani Crnogorci, a zašto, recimo Ličani Srbi i Ličani Hrvati nijesu, iako spadaju po svojim osnovnim odlikama, u onu ‘etničku formaciju’, koju Kulišić hoće da utvrdi za Crnogorce, onu ‘etničku formaciju’, koju sam, kratkoće radi nazvao starinskim nazivom Morlaci.” (Dr Branislav Đurđev, Ponovo o postanku crnogorskog naroda (Poslije rasprave o etnogenezi Crnogoraca),  Istorijski zapisi, Titograd, 1981. sveska I, strane 156 i 157, link)

SRPSKA NARODNOST JE U CRNOJ GORI I HERCEGOVINI IZMIŠLJENA U DRUGOJ ČETVRTINI 19. VIJEKA

Treba ponoviti, Srpsku nacionalnu ideju na teritoriju današnje Crne Gore i Hercegovine donijeli su lično dva najveća srpska nacionalista u istoriji – Sima Milutinović Sarajlija i Vuk Karadžić, prije njih srpstvo u ovim krajevima niko nije organizovano i sistematično propagirao iako je i prije njihovog dolaska kod pravoslavnog sveštenstva na Cetinju bilo neke srpske ideje jer su se školovali u srpskim manastirima, išli na hirotonije u Srbiju, čitali stare crkvene knjige koje su slavile Nemanjiće…

Mnogo puta sam pisao o Vlasima, davao citate akademikâ Radovana Samardžića i Sime Ćirkovića o tome ko su balkanski Vlasi, pokazivao sam i kako je u 19. vijeku vlaško narodno ime u dinarskim krajevima zamijenjivano srpskim.

Istoričar Živko Andrijašević je jednom rekao, misleći na istoričare iz regiona, parafraziram: “Mi kada falsifikujemo ne radimo to po malo, mi krečimo sve”.

Primjer sa Dinarskim Vlasima izuzetno potvrđuje ove riječi. U bezbrojnim dokumentima širom dinarskog masiva prije i tokom 19. vijeka navode se Vlasi/Morlaci. Kad uzmete da čitate istoričare koji se bave istorijom – do 19. vijeka, nema niti jednog koji ne citira pomene Vlaha u arhivima, koji ne razmatra pitanje Vlaha i ne piše o njima, jer, to je neizbježno. No, od svega toga pisanja o Vlasima – potom u udžbenicima i u medijima, nema ništa, baš ništa. Muk.

Među desetinama hiljada dokumenata u arhivima koji se odnose na Boku Kotorsku i Bokelje, ne postoji nijedan dokument prije 19. vijeka u kojem stoje riječi – Srbi, Srbin, i srpski narod.

Porfirije i oko njega srpski nacionalisti, šovinisti i nacisti da ne fantaziraju vjekovne Srbe u Herceg Novom i okolini prije druge četvrtine 19. vijeka. Ako ja ne govorim istinu, neka navedu dokument stariji od 19. vijeka u kom se pominje srpski narod, niko im ne brani. No, takav dokument, niko nikada nije vidio, premda u Boki Kotorskoj postoji jedna četa srbošovinističkih istoričara i publicista koja je pregledala sva arhivska dokumenta u tim krajevima.