U Podgorici je umro i sahranjen u rodnom Boljevićima u Crmnici, dr Branislav Marović, istoričar, autor više naučnih studija i sintetičkih djela iz crnogorske prošlosti i dvotomne knjige o ekonomskom razvoju Crne Gore od najstarijih dukljanskih  vremena do XXI-og vijeka.

U znak sjećanja na jednog od najistaknutijih crnogorskih istoričara, ''Crnogorski Portal'' ponovo objavljuje  intervju dr Gorana Sekulovića sa dr Marovićem iz serije autorskih razgovora o  trajno aktuelnim  identitetskim pitanjima  objavljenih  u listu ‘’Prosvjetni rad’’ u periodu od 2012. do 2016. godine. U narednom vremenu ''Crnogorski Portal'' će ponovo objaviti i prikaze dr Gorana Sekulovića na tri najnovije izuzetno značajne i kapitalne knjige dr Branislava Marovića: ''Komunisti Crne Gore i crnogorsko nacionalno pitanje 1919-1989'', ''Teme iz ekonomske istorije Crne Gore'' i ’’Crna Gora u Kraljevini Jugoslaviji i njene neostvarene privredne nade 1918-1941.’’

U evropskoj istoriografiji poznato je već poodavno da se stvaranje adekvatnih sinteza, ono što Francuzi zovu „velikom istorijom”, dobija samo iz brojnih mikro-istorija. Svijest o pripadništvu crnogorskoj naciji ne može se graditi bez stalne, planirane edukacije koja će početi od osnovnog školskog obrazovanja pa dalje do konačnog formiranja ličnosti. Malim, sitnim primjerima, koje mi ne uočavamo i ne uzimamo u obzir, ostvaruju se saznanja o vrijednostima pripadanja nekoj naciji U tri pokušaja pisanja crnogorske enciklopedije nijesmo imali dovoljno snage da prevaziđemo naše određene mentalitetske slabosti, a izgleda i političke uticaje. U ovom poslu vidim i nedovoljnu odlučnost Vlade Crne Gore da se energično umiješa u taj posao i usmjeri ga u onom pravcu koji će donijeti rezultate. Poslije 1878. godine Pravoslavna crkva/Crnogorska crkva bila je ne samo državna religija već i državna institucija U socijalističkom društvenom sistemu u periodu od skoro pola vijeka Crna Gora je imala sve atribute države, a crnogorska nacija priznata sa svim obilježima jedne nacije.

Branislav Marović rođen je 5. III 1933. u Boljevićima. U službeničkoj porodici na Cetinju proveo je svoje srednjoškolske dane đe je završio gimnaziju. Studirao je istorijske nauke na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Prvo zapošljenje započeo je kao novinar u Radio Titogradu. Poslije nekoliko mjeseci nastavio je novinarski posao u Službi za informacije i dokumentacije Skupštine SR Crne Gore. Bio je rukovodilac Službe za dokumentaciju Skupštine Crne Gore više godina. Završio je specijalizaciju iz oblasti dokumentacije i bibliotekarstva u Parizu 1975. – 1976. godine. Iz ove oblasti napisao je više stručnih priloga koje je podnosio na naučnim skupovima i savjetovanjima, koji su zatim objavljeni u publikacijama sa tih skupova. U Skupštini SR Crne Gore proveo je najveći dio svog radnog vijeka na radnim mjestima savjetnika, višeg savjetnika i sekretara skupštinskih komisija. Kao doktor istorijskih nauka i afimisani naučnik nastavio je da proučava ekonomsku prošlost Crne Gore u Istorijskom institutu Crne Gore, sve do odlaska u penziju. U Društvu istoričara Crne Gore bio je aktvan dvadeset godina. Bio je član Uprave, zatim sekretar i u dva mandata predsjednik Društva istoričara Crne Gore. Bio je član Predsjedništva Saveza istoričara Jugoslavije i član njegove komisije za ekonomsku istoriju i član Odbora za istoriju Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Kao član redakcija časopisa „Acta historico- oeconomica Yugoslaviae” i Istorijskih zapisa bio je više godina. Bio je glavni urednik i autor projekta Monografije o Crmnici, urednik zborinka radova, priređivač i rezezent knjiga. Bavi se istraživanjem i proučavanjem ekonomskim istorija, koja mu je uža specijalnost. Naučna istraživanja obavljao je u arhivama i bibliotekama u zemlji (Jugoslaviji) i inostranstvu. Učestvovao je u brojnim naučnim skupovima, domaćim i međunarodnim. Njegova bibliografija obuhvata nešto više od 130 objavljenih naučnih i stručnih radova iz ekonomske i političke istorije Crne Gore. Autor je knjiga Društveno – ekonomski razvoj Crne Gore 1945. – 1953. (1987), Stočarstvo Crne Gore 1860. – 1953. (1998), Privredna komora Crne Gore 1928. -2000. (2002), Ekonomska istorija Crne Gore, I i II tom (2006, 2008).

Evidentna je potreba za jednim djelom koje bi tretiralo našu nacionalnu povijest od njenih početaka pa do danas

Kao istraživač i obrađivač prošlosti Crne Gore poznati ste po pisanju sinteza, što je u nauci najteži posao. Kakvi su rezultati crnogorske naučne istoriografije u ovakvom pristupu tumačenja prošlosti?

Marović: Poznato je da crnogorska naučna istoriografija ima malo sintetičkih djela koja na nivou Crne Gore obrađuju njenu ukupnu istorijsku prošlost. Kao što ste već konstatovali da je pisanje sinteza najteža forma stvaranja u nauci, dodao bih da to potvrđuje i nobelovac Ivo Andrić koji kaže: „Najteže je pisati kratko”. Kao što sam već rekao, mi imamo malo autora koji pišu ili su pisali sinteze, ali oni su poznati istoričari Jagoš Jovanović, Dragoje Živković, Živko Andrijašević, Šerbo Rastoder (obradili samo po jedan period), Branko Pavićević i više autora koji su napisali Istoriju Crne Gore u više tomova, ali samo do kraja XVIII vijeka. Evidentna je dakle, potreba za jednim djelom koje bi tretiralo našu nacionalnu povijest od najstarijeg vremena pa do danas.

Baveći se proučavanjem ekonomske istorije naše zemlje uspio sam da sva ta moja saznanja, dopunjena sa dostignućima istorijske nauke, pretočim u jedno djelo koje u dva toma obrađuje ekonomsku prošlost Crne Gore. Osim ovog djela autor sam monografije o skoro stogodišnjem razvoju stočarstva Crne Gore 1863–1953. godine i poljoprivrednog školstva i veterinarstva. Kada pogledam sve te objavljene sintetičke radove možemo zaključiti da su oni dobra osnova za pisanje nacionalne istorije.

U Monografiji o Crmnici pristupili smo jednom novom proučavanju regionalne, zavičajne sredine

Vaše ime se s pravom autorski veže za voluminoznu višetomnu istoriografsko-geografsko-biografsko-bibliografsku ediciju o Crmnici. Kako ste došli do ove veoma ambiciozne ideje i što je još važnije – kako ste je sproveli u djelo?

Marović: Imajući u vidu da se prikazivanje svih istorijskih procesa i pojava ne može izvesti u krupnim planovima, pristupio sam zajedno sa jednom dosta brojnom redakcijom, realizaciji projekta, čiji sam autor, tj. pisanju monografije o Crmnici. U evropskoj istoriografiji poznato je već poodavno da se stvaranje adekvatnih sinteza, ono što Francuzi zovu „velikom istorijom”, dobija samo iz brojnih mikro-istorija. Monografija o Crmnici koju smo objavili upravo pripada toj mikro-istoriji u kojoj smo pristupili jednom novom proučavanju regionalne, zavičajne sredine. Naša monografija sastoji se od četiri knjige: Bibliografije, Rodoslava bratstava, Opšteg dijela (geografija, istorija, razvoj školstva, duhovnosti, sakralnih objekta i sport) i biografija ličnosti Crmnice. Po obimu je bogato djelo sa 2.300 stranica, 488 fotogafija od kojih su 437 fotografija ličnosti i sa 1.336 obrađenih biografija ličnosti. Ovaj složeni i obimni posao na kojem su nam pomogli više od 60 saradnika, završili smo za 12 godina.

Čerčil: „Što dalje gledamo u prošlost, to bolje možemo da predvidimo budućnost”

Svojim naučnim raspravama dokumentovano pokazujete da Crna Gora ne postoji od juče i da je zato potrebno da bacanjem svjetla na prošlost obasjamo i put pred nama. Koliko smo kao društvo svjesni toga?

Marović: Jedno od obilježja istorijske nauke jeste da na osnovu pređenog puta u prošlosti pokaže put u budućnosti. Ili onaj poznati Ciceronov iskaz da je istorija učiteljica života, ili kako kaže Vinston Čerčil, veliki državnik XX vijeka „Što dalje gledamo u prošlost, to bolje možemo da predvidimo budućnost”. Nije nama Crnogorcima jača strana ta spoznaja. Mi, kao skorojevići, mislimo da sve počinje od nas, pa preskačemo ono iz prošlosti što nam može biti putokaz. Greške koje smo pravili u prošlosti nikako da nam budu opomena u sadašnjosti. Svijest o pripadništvu crnogorskoj naciji ne može se graditi bez stalne, planirane edukacije koja će početi od osnovnog školskog obrazovanja pa dalje do konačnog formiranja ličnosti. Malim, sitnim primjerima, koje mi ne uočavamo i ne uzimamo u obzir, ostvaruju se saznanja o vrijednostima pripadanja nekoj naciji. Nijesam, naravno, pristalica apsolutizacje i uveličavanja pripadnosti nekoj naciji, jer bi to bila neka krajnost koja bi bila obilježje nacionalizma. Ali svijest mora postojati, a ona se postepeno i promišljeno gradi i razvija.

Izučavanje ekonomske istorije, kojoj pripadam, dalo je značajne rezultate

Mišljenja ste da istraživanje samo političke, posebno ratne istorije, daje jednostranu sliku o društvu u prošlosti. Koliko je novija crnogorska istoriografija, preko istraživanja ekonomskih, kulturnih i društvenih tokova, uspjela da prevaziđe ovo ograničenje?

Marović: Naučna istoriografija u Crnoj Gori počinje u pravom smislu tek početkom XX vijeka kada imamo ozbiljnije radove. U prvom periodu do 1945. godine, odnosno do završetka Drugog svjetskog rata, dosta su skromni radovi iz crnogorske istoriografije. Tek u drugoj polovini XX vijeka u periodu vladavine socijalističkog sistema, kada Crna Gora kao jedna od republika federativne države Jugoslavije dobija impozantan broj obrazovanih istoričara i kada se već 1948. godine osniva Istorijski institut Crne Gore i Društvo istoričara Crne Gore, počinje organizovano da se radi na proučavanju naše prošlosti. Može se reći da smo u istorijskoj nauci, uzimajući u obzir objavljena brojna i vrijedna istoriografska djela postigli najveće rezultate u poređenju sa drugim naukama. Osim političke i ratne istorije kojima je dat primat, ne toliko direktivom tadašnje vlasti, već potrebom da se akcenat stavi na proučavanje onih diciplina istorijske nauke koje su neposredno vezana za događaje koji su se odigrali u skorijoj prošlosti s jedne strane i na one istorijske teme koje su bile osnova za učvršćivanje i razvoj vladajućeg društvenog sistema s druge strane. Izučavanje ekonomske istorije, kojoj pripadam, dalo je značajne rezultate. Posebne monografije objavljenje o pojedinim ekonomskim pitanjima autora M. Đurovića, Ž. Bulajića, S. Medenice, D. Vučkovića, Đ. Pejovića i drugih bili su osnova za dalja naučna proučavanja i razvoj ekonosmke istorije. Upravo zahvaljujući tom stepenu razvoja te nauke mogao sam napisati sintetičku ekonomsku istoriju Crne Gore od najstarijih vremena do početka XXI vijeka. Tako je ova disciplina istorijske nauke u odnosu na razvoj ostalih grana istorijske nauke zauzela skoro ravnopravno mjesto.

Imao sam ośećanje posebnog zadovoljstva kada sam naišao na jako emocionalan tekst Vitni Vorena koji na jedan pošten i naučan način tumači crnogorsko pitanje

G. Maroviću, priredili ste knjigu vrsnog intelektualca i poznavaoca crnogorskog pitanja Amerikanca Vitnija Vorena „Crna Gora – Zločin Mirovne konferencije” iz 1922. godine. Njen prevod je odigrao vidnu ulogu u obnovi crnogorske državne i nacionalne nezavisnosti. Na koji način ste doživjeli ovu studiju autora koji je bio, kako ste zapisali, „daleko od Crne Gore, ali koji je svojom dušom i intelektom bio blizu uz nju”?

Marović: Istraživaču koji uživa u svom poslu posebna je „poslastica” kada naiđe na neki tekst koji je za njega veoma interesantan i koji predstavlja značajan dokaz o pitanju, temi koju istražuje. Tekst knjige Vitni Vorena, poznatog arhitekte iz Njujorka – „Crna Gora – zločin mirovne konferencije”, kada sam je našao u rafovima Centralne narodne biblioteke „Đurđe Crnojević” na Cetinju u prevodu Bosiljke Radovanović iz 1946. godine, prekucan pisaćom mašinom i to jedan dio na latinici, a drugi dio na ćirilici i pohranjen između dva tvrda omota izazvao je kod mene ośećanje posebnog zadovoljstva, jer sam naišao na jedan jako emocionalan tekst jednog stranca, i na jedan pošten i naučan pristup tumačenja crnogorskog pitanja. U predvečerju crnogorskog referenduma o nezavisnoj državi 2006. godine knjiga jednog stranca, Amerikanca, koji nije sa balkanskog prostora ni pripadnik nekog nama suśednog naroda, ali koji je dobro upućen ne samo u crnogorsko–srpske već i u šire evropske političke prilike nakon završetka Prvog svjetskog rata, značilo je mnogo za pokretanje referendumskog pitanja i buđenja svijesti jednog dijela crnogorskog naroda o svojoj državi. Promocije ove knjige u gradovima Crne Gore, pobudile su veliko interesovanje građana tih gradova za vrijeme u kojem je država Crna Gora kao saveznica Antante u Prvom svjetskom ratu izgubila stolicu na Mirovnoj konferenciji u Versaju 1919. godine i kako je na Podgoričkoj Skupštini 1918. godini izgubila svoju državnost. Opstrukciju Crnoj Gori da učestvuje na Mirovnoj konferenciji u Parizu đe se rešavala njena sudbina, obavila je srbijanska vlada predvođena Nikolom Pašićem i izdašno pomognuta Francuskom.

Veliki vizionar Vitni Voren, kakve mogu biti arhitekte koji su izuzetni modelari jednog budućeg svijeta, uočio je tu istorijsku nepravdu, i svojim racionalnim, neutralnim, dokumentovanim i poštenim stavom pobunio se protiv zakulisne i javne politike vođene protiv Crne Gore i interesa njenog naroda, ali istovremeno i vidio dalje i kazao da će: „Crna Gora nastaviti da se bori dok ne izbori svoj povratak, pa makar to trajalo čitav vijek”. Danas smo svjedoci ostvarenja te vizije ovog Amerikanca i to prije isteka od jednog vijeka.

Ova knjiga tako snažno podstiče naša ośećanja, jer govori o domovini, a domovina je dio nas. Zato ću se poslužiti riječima rimskog filozofa Seneke koji je rekao: „Niko ne voli otadžbinu zato što je velika, već zato što je njegova”. Crna Gora je naša domovina i zato je volimo, a voljeti sebe ne znači mrzjeti drugoga.

Poznato je u istoriji da je teže održati državu nego je stvoriti

Vitni Voren na kraju predgovora svoje knjige ističe: „Crna Gora se mora obnoviti!” Da li je proces njene nacionalne, državne i svake druge obnove danas, poslije čitavog jednog vijeka, konačno i u potpunosti realizovan?

Marović: Poznato je u istoriji da je teže održati državu nego je stvoriti. Mi smo obnovili državnost naše zemlje i podigli svijest građana o pripadnosti crnogorskoj naciji, nešto poboljšali ekonomski život stanovnika upoređujući ga sa stanjem nekih suśednih država. Ali kao što Vi pitanjem sugerišete realizacija tog procesa teče, jer je to sam po sebi duži period kojem je potrebno vrijeme da bi donio pozitivne zadovoljavajuće rezultate. Ipak, postavlja se pitanje da li smo u ovom prošlom devetogodišnjem periodu mogli više postići na jačanju institucija države? Mislim da se moglo više učiniti na snaženju nacionalnih institucija koje su stubovi na kojima ona počiva. Kad te institucije ojačamo kadrovski i finansijski i kada podignemo nacionalnu svijest kakva je bila recimo do 90-tih godina XX vijeka, kada smo se nacionalno izjašnjavali kao Crnogorci u vrlo visokom procentu i kad nije bilo političkih Srba kao sada i kada podignemo životni standard građana, i kada oni pred zakonom budu jednaki, onda možemo reći da je postignut cilj naše obnovljene državnosti.

Srbijanska zvanična politika nastojala da intrigama i lažima prikaže kralja Nikolu i crnogorsku vladu kao izdajnike saveznika u Prvom svjetskom ratu

Bavili ste se mnogim aspektima nepravednog i zločinačkog nestanka crnogorske države 1918. godine. Kakvu je ulogu u ovom kontekstu imala perfidna prevara velikosprske propagande o tobožnjem izdajničkom „tajnom ugovoru” između Crne Gore i Austro-Ugarske?

Marović: Između dva bratska najbliža naroda crnogorskog i srpskog bilo je u našoj prošlosti problema koji su bili plod gledanja i interesa zvanične srpske politike koja je dolazila od onih nacionalističkih velikosrpskih snaga. Period stvaranja državne zajednice južnoslovenskih naroda naročito u toku Prvog svjetskog rata i neposredno po njegovom završetku ispunjen je jednom takvom politikom u kojem srpska strana nije birala sredstva za ostvarenje svojih ciljeva. Ukazaću ovom prilikom na jedan takav eklatantan primjer kada je srbijanska zvanična politika koju su predstavljali poznati političari i državnici Nikola Pašić i Milenko Vesnić nastojala da intrigama i lažima prikaže kralja Nikolu I Petrovića i crnogorsku vladu kao izdajnike saveznika u Prvom svjetskom ratu koji je navodno Austro–Ugarskoj ponudio sklapanje mira. Ova izmišljena optužba bila je povezana sa jednim falsifikatom „Tajnim ugovorom austrijsko – crnogorskim” iz 1907. godine, objavljen 1912. godine, čiji je autor bio dr Radovan Tunguz Perović Nevesinjski. U našoj istoriografiji razjašnjeno je i naučno dokazano da je to običan falsifikat. Međutim, srpska vlada je preko pamfletske literature, preko izjava njenih čelnika i drugih uticajnih ljudi iz politike nalazila „dokaze” da bi stalno optuživala kralja Nikolu i crnogorsku vladu da su već 1907. godine sklopili neke „tajne aranžmane” s Austrijom. Kampanja protiv kralja Nikole vođena je i preko srpskih diplomata i Crnogoraca Janka Spasojevića, Andrije Radovića, Svetozara Tomića i drugih koji su se nalazili u Pašićevoj službi.

Uočavajući da bezbrojne laži i obmane upućene kralju Nikoli i njegovoj Vladi uspijevaju u realizaciji projekta pretvaranja Crne Gore u region Srbije, Vitni Voren je izrazio svoje negodovanje principijelnim stavom „Ako dopustimo da balkanska laž prođe kao istina, potkopaćemo temelje naše slobode”.

Apsolutna dominacija države Crnogorskom pravoslavnom crkvom postojala je i u sferi imovinskih odnosa

Čini se da ste pravi naučni istraživač kojemu se može postaviti pitaje o sudbini crnogorske pravoslavne crkvene svojine koja je nekada pripadala crnogorskoj državi, a danas njome gazduje crkva čije je sjedište van naše zemlje?

Marović: Počeću sa nekim opštim karakteristikama ustrojstva Pravoslavne crkve/Crnogorske crkve u Crnoj Gori. Kao što je poznato Crna Gora je odlukom crnogorskog Senata 7. III 1852. godine proglašena Knjaževinom. Prema tome, razdvojena je svjetovna vlast od duhovne, koje su do tada bile skoncentrisane u ličnosti cetinjskog mitropolita. Dakle, državom je upravljao knjaz, a Crnogorskom crkvom mitropolit. Važno je istaći da je crnogorska vlast birala mitropolita. Poslije 1878. godine Pravoslavna crkva/Crnogorska crkva bila je ne samo državna religija već i državna institucija. To nije samo bila crnogroska posebnost već su to bili uobičajeni odnosi za sve zemlje đe je pravoslavlje državna religija, (Rusija, Grčka, Srbija, Rumunija). Poglavar Pravoslavne crkve/Crnogorske crkve imao je duhovnu jurisdikciju koja se podudarala s granicama države. Apsolutna dominacija države Crnogorskom pravoslavnom crkvom postojala je i u sferi imovinskih odnosa. Treba istaći da Crnogorska crkva kao vjerska institucija nije bila nosilac imovinskih prava, već su to pravo imale parohijske crkve i manastiri. Opštim imovinskim zakonikom iz 1888. god. čiji je tvorac Valtazar Bogišić, pravno je utvrđeno da vlasnici imovine mogu biti pravoslavne crkve, manastiri i druge crkvene ustanove kojima to svojstvo priznaju crkvena pravila i crkvena vlast. Ovom zakonskom normom dalje je utvrđeno da se nepokretna dobra pravoslavnih crkava i manastira ne mogu prodavati niti ustupiti bez odobrenja državne vlasti. I u Ustavu pravoslavnih konzistorija u Knjaževini Crnoj Gori iz 1904. godine crkve su, a ne mitropolija kojoj one pripadaju, ostale nosilac imovinskih prava, i utvrđeno je takođe da se nepokretna dobra ne mogu prodavati.

Pravoslavne crkve i manastiri raspolagali su 1897. godine sa velikim zemljišnim pośedima. Tako su manastiri imali 4.000 rala oranica i 3.000 kosa livade, ili 2,23% ukupnog broja rala oranice, odnosno 2,09% od ukupnih kosa livade, dok su pojedine saborne crkve imale i po nekoliko stotina rala oranica. Manastir Ostrog je darovnicom Knjaza Nikole uvećao svoj pośed za 160 rala u Nikšićkom polju.

Crnogorska pravoslavna crkva 1910. godine imala je 266 crkava i 15 manastira. U periodu od 1860. do 1910. u Knjaževini Crnoj Gori izgrađene su 163 crkve, a obnovljene 112, podignuta su dva manastira i obnovljeno 12. U periodu 1920–1941. godine na područuju pod duhovnom jurisdikcijom Crnogorsko–primorske mitropolije, dakle na prostoru Crne Gore, izgrađene su tri crkve, a restaurirana dva sakralna objekta.

To su istorijske činjenice koje se ne smiju ignorisati. Ipak i pored navedenih zakonskih i crkvenih normi čija suština i danas nije izmijenjena, izgleda da smo svjedoci, kako javljaju mediji, da je jedna opštinska služba za nekretnine u nedavnoj prošlosti, prekršila to pravo i upisala kao vlasništvo svojine jednog od najznačajnijih manastira u Crnoj Gori na Mitropoliju Crnogorsko–primorsku Srpske pravoslavne crkve.

Crnogorski komunisti kao da su se bojali tog prefiksa crnogorskog

Pripremate knjigu o odnosu crnogorskih komunista prema crnogorskom nacionalnom pitanju. Možete li nam otkriti neke zanimljivosti iz ove Vaše najnovije stvaralačke laboratorije? Nesumnjivo, ova tema ima i svoje savremene posljedice, zar ne?

Marović: U socijalističkom društvenom sistemu u periodu od skoro pola vijeka Crna Gora je imala sve atribute države, a crnogorska nacija priznata sa svim obilježima jedne nacije. Hoću reći da su država i nacija imali od komunista tretman koji je bio pri samom vrhu njihovog političkog interesovanja. Odnos komunista Crne Gore prema svojoj naciji ipak je opterećivao internacionalizam koji je kod njih bio više izražen nego kod komunista u drugim republikama federativne države i izazivao stalni oprez da ih ne optuže za sektašenje i nacionalizam. To je jedna od karakteristika koja je posebno bila prisutna kod crnogorskih komunista. Ima više primjera đe su crnogorski komunisti sa osobitom pažnjom da ih neko ne „prozove” nacionalistima, neodlučno dvoumeći se davali imena nekim našim nacionalnim institucijama, koje su osnivali kao Istorijski institut Crne Gore i Crnogorsku akademiju nauka i umjetnosti. Kao da su se bojali tog prefiksa crnogorskog, pa je on mislim ostao samo kod CANU i Crnogorskog narodnog pozorišta. I tada kada su se odlučili za naziv jedne od tih institucija pitali su Josipa Broza Tita.

Zajednički timski rad u Crnoj Gori nema mnogo sreće

Dali ste neprocjenjiv naučni doprinos za svaku iole ozbiljniju crnogorsku leksikografsku i enciklopedijsku publikaciju. Zašto po Vama još uvijek nemamo svoju nacionalnu, crnogorsku encilopediju? Da li ste mišljenja da u ovu svrhu treba organizovati djelatnost i rad Leksikografskog zavoda kao posebne naučno-istraživačko-izdavačke institucije?

Marović: Kako kaže naš narod „Da je sreće već bi imali svoju enciklopediju”. Sreća ne dolazi sama od sebe. Ona se stvara. Mi nemamo tu naviku da zajedničkim snagama tu sreću ostvarimo. Poznato je da zajednički timski rad u Crnoj Gori nema mnogo sreće. Zašto? Pa lako je na to odgovoriti. Naš mentalitet stvaran vjekovima, opterećen je nadgornjavanjem, zavišću, ne trpi, dakle, da neko više zna od mene. To isticanje sebe upravo dolazi od naše inferiornosti koja sputava naš zajednički rad. U nauci bez timskog rada teško je napraviti veći uspjeh, posebno u egzaktnim naukama. U ovom konkretnom slučaju imali smo tri pokušaja organizovanja pisanja jednog značajnog nacionalnog djela kakvo je enciklopedija. Prvi pokušaj Leksikografičkog zavoda Crne Gore, koji je ubrzo rasformiran, nije uspio. Druga dva koji su trebali obaviti dvije akademije nauka i umjetnosti CANU i DANU takođe je propao. Izgleda da u ovim pokušajima nijesmo imali dovoljno snage da prevaziđemo naše određene mentalitetske slabosti, a izgleda i političke uticaje koje su se ispoljile u sastavljanju alfabetara, u izboru samo akademika za urednike pojedinih enciklopedijskih oblasti, a ne i onih specijalista koji se direktno bave ili su se bavili tom određenom oblašću. U ovom poslu vidim i nedovoljnu odlučnost Vlade Crne Gore da se energično umiješa u taj posao i usmjeri ga u onom pravcu koji će donijeti rezultate. Enciklopedija jedne države mora biti zasnovana na osnovama savremenih dostignuća nauke. Ona je trebala da ispravi sva ona nenaučna i pogrešna tumačenja naše istorije, kulture, umjetnosti, crkve, ekonomije sa kojom su nas plašili da ne možemo sami sebe izdržavati i da kao samostalna država ne možemo opstati.

Udžbenici istorije uspješno prate trend razvoja istorijske nauke

Kao autor, recenzent i promotor, učesnik ste mnogih naučnih i izdavačkih projekata. Koliko su njihovi rezultati utkani u udžbeničku i drugu literaturu neophodnu za sve nivoe našeg obrazovnog sistema?

Marović: Istorijska nauka, a kod nas u Crnoj Gori posebno, što sam već naglasio u odgovoru na Vaše pitanje, snažno se razvila ne zapostavljajući ni jednu svoju disciplinu. Kada tako jedna nauka zakorači i ostvari određene rezultate onda je to velika pomoć za pisanje udžbenika istorije za naše obrazovanje od osnovnog do visokog. Koliko su autori tih udžbenika koristili ta nova saznanja nauke, i kako su ih tumačili nemam dovoljno informacija jer sam već duže godina u mirovini. Sudeći po onome što čitam, reklo bi se da udžbenici istorije uspješno prate trend razvoja istorijske nauke.