Škrinja

Goran Sekulović: Hommage Podgorici (X)

Dec 13, 2023 0 Komentara

(15 riječi)

Iz knjige Gorana Sekulovića ‘’Hommage Podgorici’’, sa podnaslovom ‘’I ljudima koji su je nosili u svom srcu i stvaralačkom duhu'', koja će se uskoro publikovati, objavljujemo u nastavcima esej ''Morača, Ribnica, Gorica… ili: Od ’Labud plaže' do 'Bemax Arene' i dalje niz obale Morače do 'kraja bedema' grada''.

Po crtežu čuvenog arhitekte Aleksandra Deroka napravljen je i plan ostataka zidina tvrđave Ribnica. U Wikipediji čitamo: ‘’Ribnica je srednjovjekovna tvrđava u Staroj Varoši u Podgorici na ušću rijeke Ribnice u Moraču.

Najstariji izvor koji pominje ime Ribnica je «Žitije svetog Simeona», napisan do 1216. godine, u kome se kaže da je Stefan Nemanja rođen u Zeti na Ribnici. Ribnica vjerovatno u vrijeme Nemanjinog rođenja nije bila grad, već manje naselje ili oblast — privremeno boravište Nemanjinog oca Zavide. Jedni istoričari smatraju da je, po tom kazivanju, Nemanja rođen u dvorcu na utoku rijeke Ribnice u Moraču. Po drugim istraživačima, ne postoje nikakvi podaci da je u to vrijeme Ribnica kao naselje uopšte postojala i da se može tumačiti da je u pitanju oblast (tako da Nemanjino rođenje može biti u bilo kom dijelu oblasti). Naime, apelativ „mjesto“ u starijim tekstovima ima značenje oblasti (manje ili veće). Takođe,       5smatraju da nije prirodno da jedno naselje još prije turskih osvajanja promjeni jedno domaće ime drugim, isto tako domaćim imenom. Stoga, pitanje je da li je identifikacija „mjesta“ Ribnice sa Podgoricom ispravna. Postojeću tvrđavu pod imenom Depedogen, izgradili su Turci u trgu Podgorica između 1474. i 1478. godine. Od ove turske gradnje, iz prvog perioda upotrebe vatrenog oružja, izgleda da je ostao do danas nepromijenjen samo dio zida sa petostranom kulom i trouglastim izbačenim dijelom koji je takođe igrao ulogu kule. Nije isključeno da su ovi dijelovi i stariji. Ostali dijelovi su kasnije jako prepravljani. Prvobitno je bio napravljen i rov ispred tvrđave koji je vjerovatno vezivao obalu Ribnice sa obalom Morače.

U nauci su podijeljena mišljenja o tome kako se prvobitno zvalo naselje ili stanica na rimskom putu Skodra (Skadar) — Anderba na mjestu današnje Podgorice, Birziminium ili Alata. Najstariji pomen mjesta je oko 300. godine, i u Pojtingerovoj tabli iz VI vijeka. U IX vijeku oba imena pominje i Ravenski geograf. Da je nekakvo naselje u Podluškoj župi, na ušću Ribnice u Moraču postojalo krajem XI ili na početku XII vijeka, potvrda je i postojanje crkve Sv. Đorđa iz tog perioda. Ime Podgorica javlja se prvi put 1326. godine u knjizi Kotorskog arhiva. Kroz 14. i 15. vijek češće se pominje Podgorica uvijek u vezi sa trgovinom, carinama i transportom robe, pa se pretpostavlja da je ona u državi Nemanjića i Balšića bila trgovačka stanica. Turci su već 1457. godine držali svu Gornju Zetu i Podgoricu.

Lazar Tomanović navodi da je dr P. Miljanić pisao da Podgorica nije prvobitno sazidana na uglu utoka Ribnice u Moraču, gdje je sada. Na lijevoj strani Morače prema Duklji postoji razvalina i ispod cijelog brda je bila naseobina. Nakon propasti Duklje, po pričanju mještana, varoš je bila sazidana najprije pod brdašcem Kakarićom pri izvoru Ribnice, skoro sat daleko od tadašnje Podgorice... Mjesto gdje je sada Podgorica zvalo se Pšenično polje. S tim se slaže i narodno predanje po kojem je tadašnju…Podgoricu podigao Hadži-paša. U tome se savjetovao sa knezom Markušem iz Momišića koji mu je predložio da mjesto gradnje grada (tvrđave) bude, gdje sleti kokot. Paša ga je poslušao, pustio je kokota da leti i on počine na ušću Ribnice u Moraču i tu se grad podiže.’’[1]

Danas se zna na osnovu vjerodostojnih arheoloških i istorijskih podataka da su ‘’nakon što su osvojili plodnu zetsku ravnicu, Turci u Podgorici podigli utvrđenje Depedogen. Zdanje je niklo iznad ušća Ribnice u Moraču, po nalogu Mehmed-paše Osvajača, poznatog i kao Elfatih. Gradnja je, prenose istoričari, trajala tri do četiri godine, a građevinski materijal donošen je, kako kažu arheolozi, iz Duklje. Bila je osnov za kasniju izgradnju mjesta koje danas zovemo Stara varoš. Danilo Burzan, novinar i publicista, svojevremeno je naveo da u turskim tefterima stoji zapis kako je Podgorica selo koje pripada Depedogenu. Pored tvrđave nalazio se, a nalazi se i dan-danas, most iz rimskog perioda. Turci su ga rekonstruisali i nazvali po Hadži-paši.[2] Zanimljiva su različita tumačenja porijekla naziva Depedogen. Negdje se navodi da Depedogen (ili Depedegen) u prevodu znači ‘neko ko udara u brijeg’, ‘onaj koji tuče brdo’, a postoji mišljenje kako to zapravo znači ‘ispod brda’. Istoričar Radoslav Rotković 2011. godine naveo je i da se Depedogen tumači kao ‘sudar rijeka’. Prenio je kako je Ivan Crnojević u martu 1474. godine zapisao da Turci utvrđuju Podgoricu i Baleč kod Skadra. Utvrđuju je, prenosi Rotković, Crnojevićeve riječi, zato što su se pojavili topovi izlivani u Lombardiji.

… Istraživanja iz 1963. predvođena Pavlom Mijovićem, čuvenim jugoslovenskim arheologom, pokazala da ispod Depedogena nema ostataka ranije podignutog objekta, te da ne može biti rodno mjesto Stefana Nemanje. Mijović je nakon istraživanja zapisao: ’Tvrđava je bila snažni fortifikacioni objekat u doba prelaza iz hladnog u vatreno naoružanje.’ Arheolozi su ustanovili da ni Ribnica nije mogla biti ime za tvrđavu, kako se često navodi, a da je priča o srednjovjekovnom gradu Ribnici istorijska laž. Netačno je i da je riječ o Birziminijumu, jer se, kažu istoričari, nije nalazio na ušću Ribnice i Morače, već bliže Skadru.’’[3]