II tom         

Od početka XX-og vijeka

Uvodne napomene (I)

U prvom tomu Istorije crnogorske filozofije koji je obradio i prikazao njen razvoj do kraja XIX-og i početka XX-og vijeka, pokazali smo i dokazali! da je filozofskih sadržaja u duhovnom životu crnogorskog naroda i njegovih pojedinih pripadnika-stvaralaca-autora, naravno u saglasnosti sa opštim prilikama i duhom tadašnjih vremena, bilo prisutno kako na prostoru nekadašnje crnogorske državne teritorije Duklje i Zete a kasnije Stare, podlovćenske Crne Gore i Brda, tako i van ovih prostora – u Boki Kotorskoj i na Crnogorskom primorju tada u sastavu Mletačke Republike/Austrije/ Austro-Ugarske, te u drugim zemljama Evrope. No, kao ‘’oficijelni’’ početak crnogorske filozofije može se uzeti polovina XIX vijeka. Tada se za to stvaraju kako opšte državno-društveno-civilizacijske tako i, gledano uže, odgovarajuće formalne, naime autorske i knjižne,  pa  donekle i profesionalno-stručne pretpostavke. One se vezuju za Petra II Petrovića Njegoša – koji je bio ''sjev munje naše u čovječanstvu, u Kosmosu''[1] – za njegov ''zamah iz najdublje prošlosti u nedoglednu budućnost'', za ''nešto što je isto toliko mudrost koliko i poezija, a iznad svega poetizovani mit jednog naroda''.[2] Njegovo djelo je bilo – ''ujedinjenje zemlje pod državnom vlašću.''[3]

Nije Njegoš bez filozofskih i pjesničkih korijena, političko-etičkih i državnih, te duhovnih, religioznih i kulturoloških u cjelini, koji su u krajnjemu u crnogorskom istorijskom i etničko-narodno-nacionalnom pogledu na svijet.[4] On nije mogao nastati niti je nastao iz ničega, na goloj ledini, već iz jednog opšteg i očevidnog razloga koji su spoznali i formulisali francuski poststrukturalisti da „tekst ne nastaje u trenutku kada počinje da se piše“.[5] ’’Ništa veliko nije izumljeno najednom i nezavisno od nečeg drugog. Sve je sazdano na osnovu zatečenih odnosa i oblika, misli i snaga, njihovim uobličavanjem, usmjeravanjem, sažimanjem. To se posebno odnosi na misaono, umjetničko djelo. ’Faust’ je razvijen iz jednog srednjevjekovnog mita, a dugo je bilo sporno da li je ’Ilijada’ zbornik narodnih pjesama ili originalni ep nastao iz njihovog povezivanja. Ni Platonova filozofija se ne da odvojiti od religioznih i poetskih mitova, a Kant je, s razlogom, smatrao sebe Lokovim, kao i Marks sebe Hegelovim učenikom. Novo je novo kao mijenjanje, kao razvijanje starog... Religioznost crnogorsku – vjera u svemogućeg Boga bez razvijenog kulta Hrista i Bogorodice i bez Duha Svetoga, zatičemo i u ’Luči’ dakako u uzvišenijoj, dorađenijoj formi i toliko dosljedno izvedenu, da bi se moglo tvrditi kako ona teži da se pretvori u filozofsko-religijski sistem. Naporedo sa vjerovanjima u demonske sile i čuda mjesnih svetaca, kod Crnogoraca – a tako i kod Njegoša, Bog je i apstraktan, upleten u sve ljudsko i svjetsko, ne kao fizička sila, nego kao tajna moć, imanentna svemu tvarnom. Tvorac svega dobrog vidimog i nevidimog, on je to i kod Njegoša, ali uzdignut u sveopšteg zakonodavca i poetskog – umjetničkog tvorca. Ta razlika je objašnjiva: još u animizmu, Crnogorac je poimao Boga kao svud prisutnu i neposrednu realnost, dok je Njegoš već i apstraktni mislilac koji nastoji da objasni cjelinu svijeta i njegove zakone. Najapstraktnije i u crnogorskom gledanju jeste baš navedeno poimanje Boga, dok je poimanje demonskih sila još pretežno animističko. I dalje: iako u crnogorskim vjerovanjima nema izričito shvatanja da svijetom i čovjekom upravljaju iskonske sile dobra i zla, odnosno svjetlosti i tame, materije i duha, ono se može pouzdano izvesti iz njih – iz podložnosti čovjekovih činova svudprisutnim zlim silama i svudprisutnom Bogu i njegovim anđelima i ugodnicima. I najzad, ako u Crnoj Gori i nemamo izričito vjerovanje da je Bog svjetlost – imamo ga u Jovanovim poslanicama i drugdje u hrišćanskom učenju. Njegoš je izvršio izvođenja iz narodskih i drugih vjerovanja – dosljedno i do kraja. I iz toga je sazdavano ’Lučino’ poetsko i filozofsko tkivo.’’[6]

                                               (Nastavlja se )