Da se ’’spor’’ između Srpske pravoslavne crkve (SPC) i Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) ili tačnije reći suverene države Crne Gore (mada je sada na vlasti Vlada koja faktički ne zastupa interese te države), može riješiti i bez potpisivanja temeljnog ugovora između SPC i sadašnje ’’crnogorske’’ Vlade (ugovor zapravo potpisuje Srpska pravoslavna crkva sama sa sobom!), pokazao je advokat Dalibor Kavarić, pravni zastupnik Mitropolije crnogorsko-primorske SPC, rekavši ovih dana da Crne Gore može kupiti svoje crkve, svoja groblja i svoju zemlju od Srbije ako ponudi adekvatnu nadoknadu!? Da čovjek ne povjeruje iz dva razloga: zar da Crna Gora kupuje svoju sopstvenu imovinu i teritoriju (na koju doduše sada nema pravo vlasništva usljed sopstvenog negiranja tog prava još od 1945.g . – izuzima se period od 1918.g. u  kojemu Crne Gore nije ni bilo), i zar bi se zaista moglo desiti da bi SPC nestala iz Crne Gore kada bi prodala ’’svoju’’ imovinu i zemlju u njoj?!

Ova izjava je zanimljiva iz razloga što je, makar iz apsurdnog ugla, ukazala još jednom na – iako odavno jasnu i bjelodanu – sasvim prozaičnu i nimalo duhovno-sakralno-uzvišenu bit još jednog mita koji drži Crnu Goru u okrnjenom, ograničenom i poluzavisnom suverenizmu i to od jedne okupatorske crkve. Stara vlast, osobito od 2006.g., praktično ništa nije učinila da ono što je njeno stavi pod svoje vlasništvo – pravno, materijalno, duhovno, identitetsko, kulturno… Čak je pravila i strahovite greške, kao što je stav o jednoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori, koji se našao i u programu Demokratske partije socijalista na njenom kongresu održanom 2016.g. Iako vođen dobrim namjerama (podsjetimo se, u istoriji se toliko puta pokazalo i pokazuje da i putevi sa najboljim namjerama vode u pakao), ovaj stav je bio u suštini neostvarljiv, negativno-utopistički, nerealan i iluzoran. U političkom programu DPS-a, koji je usvojen na 7. Kongresu, stojalo je, naime, i ovo: “U cilju prevazilaženja podjela u crnogorskom društvu, a poštujući najveće međunarodne standarde, DPS ostaje privržena opredjeljenju da se podjela među pravoslavnim vjernicima može prevazići uvažavanjem istorijskih činjenica, kao i savremenih strateških državnih ciljeva, kroz jedinstvenu i organizaciono samostalnu pravoslavnu crkvu koja će prostor svog djelovanja uskladiti s međunarodno priznatim granicama države Crne Gore”. Ovaj stav je bio čak i antidemokratski, tj. predstavljao je povredu slobode vjeroispovijesti kao dijela ljudskih prava i sloboda. U presudi Evropskog suda u Strazburu kojom se priznaje autokefalnost Moldavske Besarabijske crkve, piše i sljedeće: ”Državne mjere kojima bi se davala prednost nekom vođi ili organima podijeljene vjerske zajednice ili vršio pritisak na zajednicu ili deo zajednice da se protiv svoje volje stave pod jedinstveno rukovodstvo takođe bi predstavljale povredu slobode vjeroispovijesti. U demokratskom društvu nije potrebno da država sprovodi mjere da bi osigurala da vjerske zajednice ostanu pod jednim rukovodstvom ili se dovedu pod njega.’’

Ipak, DPS se ’’popravio’’ na svom posljednjem redovnom kongresu:  ’’Ostao je još jedan iskorak kojim ćemo ispraviti veliku nepravdu učinjenu Crnoj Gori na početku 20. vijeka”. Riječ je dakako o položaju i statusu Crnogorske pravoslavne crkve kao neodvojivog dijela nacionalnog crnogorskog habitusa koji je stožer crnogorske države, i istorijski i savremeno, i etničko-narodno-nacionalno i demokratsko-pravno-građanski, dakle, ukupno civilizacijski: “Radićemo na obnovi Crnogorske pravoslavne crkve, kao neodvojivog dijela crnogorskog državnog i nacionalnog identiteta. Naša je dodatna obaveza snaženje crnogorskog nacionalnog identiteta, koji je najviše na udaru onih koji svojim paternalističkim pristupima i negacijom crnogorskog nacionalnog i kulturnog identiteta suštinski negiraju potrebu postojanja Crne Gore”.  Treba li kazati da je ovo urađeno sa očitim zakašnjenjem, a cijena je došla vrlo brzo –  izborima 30. avgusta prošle godine i donošenjem suštinski novog Zakona o vjerskim zajednicama budući da su izmijenjeni ključni stavovi koji se odnose na sakralne objekte i imovinu koja je bila u državnoj svojini do 1918. g. 

I što više reći o licemjernoj, odnosno ’’poštenoj’’ komercijalno-tržišnoj ponudi o mogućnosti da Crnogorci i država Crna Gora kupe od SPC i države Srbije svoju teritoriju i imovinu, valjda kao još jedini preostali crnogorski spas da se, ipak, ne potpiše temeljni ugovor, jer se njime potpuno pravno priznaje vlast države Srbije u liku i djelu SPC na jedan naš po Ustavu neotuđivi dio, i to izuzetno bitan identitetski dio, bez kojega zapravo Crne Gore i Crnogoraca i nema?!

Osim što stara vlast ništa nije uradila na pravnom aspektu da zaštiti svoju imovinu, teritoriju i sakralnu i kulturnu baštinu na njoj, na čemu joj naravno nova vlast svesrdno zahvaljuje tako što će to konačno i da uvede u tajno i trajno obavezujuće ugovorne forme i sadržaje!, stara vlast je propustila i priliku da na jedan etički i civilizacijski valjan i praktično, uporedno-pravno, neuporediv način (jer su svi  i istorijski savremeni, i legalni i legitimni razlozi i dokazi na njenoj, dakle, crnogorskoj državnoj i suverenoj strani!), pred očima cijelog svijeta, postavi stvari kako valjaju, te da kao hiljadugodišnja državotvorna ideja i stvarnost pokaže i svoj i naš, ukupni crnogorski nacionalni, građanski i državni identitet, kako etnički, kulturni, tako i vjerski i sakralni. Naime, ona je neobjašnjivo dugo pravila kompromise sa SPC u svakom pogledu (materijalno-finansijskom, identitetskom, sakralno-kulturnom…), a CPC držala na klupi za rezervne igrače, što je bilo nedopustivo i sa moralnog, i sa istorijskog, i sa identitetskog, i sa političkog, i sa svakog drugog razumnog stajališta – pa naravno i sa njihovog sopstvenog, uskog vlastodržačkog interesa! – gledano. I to joj, dakle, nije bilo dosta, već je čak i davala svečane, visokoparne i odlučne izjave o potrebi jedinstvene pravoslavne crkve u Crnoj Gori!? I to poslije svega što se u ratovima devedestih u bivšoj SFRJ sa ulogom SPC u njima – kao i prije, paralelno i nakon toga u toj sferi u samoj Crnoj Gori – izdešavalo!? Jer, svakoj političkoj namjeri da se stvori jedna pravoslavna crkva u Crnoj Gori protive se i istorija i sadašnjost.

Prvo, protive se odredbe Evropskih konvencija o ljudskim pravima koje se odnose na vjerski pluralizam i ključnu ulogu države u obezbjeđenju potpuno ravnopravnog statusa i ”kanonskih” i ”nekanonskih” crkava što je posvjedočeno i odlukama Evropskog suda u Strazburu. Drugo, protive se upravo odista kanonski i istorijski važeći stavovi ili ”istočno pravilo i pravda” da nezavisnoj državi odgovara i nezavisna državna nacionalna autokefalna crkvena organizacija. Treće, protivi se etički momenat. U Srpskoj crkvi kanonizuju se ratni zločinci, a u njenim hramovima promovišu se djela istih. Dželat i žrtva ne mogu biti isto. Četvrto, protivi se različitost civilizacijskih, kulturnih i nacionalnih pogleda na svijet iz kojih proističu i različiti vjerski habitusi i različite organizacije vjerskog života i ubjeđenja, pripadnosti, solidarnosti, uzorstva, ugleda i empatija, odnosno, različite crkve.

Jednom riječju, Crnogorska crkva mora biti izvorna Hristova crkva, pravdoljubiva, istinoljubiva i slobodoljubiva, demokratska i uistinu jevanđeoska, moderna, otvorena, budućnosna, dijaloška i svjetska, za razliku, nažalost, od trenutnih i, čini se, trajnih aspiracija, ideologema i ponašanja pretežnog dijela vođstva Srpske crkve, za koju u ”Filosofiji palanke’’ veliki srpski književnik i filozof Radomir Konstantinović piše: ”Nacizam…jeste, u sferi srpskog duha palanke, nemogućnost ovog duha da, ostajući skroz empiričko-racionalistički, bude istovremeno i mistički ”rasan”, veran svom večno-plemenskom idealu, onome mitu o plemenu koji se pretvorio u plemenski mit nemogućnošću da bude protivstavljen istoriji i ponovljen. Misticizam srpskog nacizma je ”krstaški”, ratnički, u stilu ”odbrane” Hrista od marksističkog Anti-hrista, misticizam Dimitrija Ljotića koji je svoje kvislinške falange hteo da vidi i prikaže kao falange srednjovekovnih svećenika Hrista.” Konstantinović utvrđuje da srpski nacizam nije importovan, već da predstavlja autentičan proizvod i logičnu posljedicu nacionalističke filosofije duha svijeta palanke kao plemenskog duha u agoniji. Na sahrani dr Dimitrija Ljotića,  srpskog političara i ministra u Kraljevini Jugoslaviji, predsjednika Jugoslovenskog narodnog pokreta ”Zbor” i saradnika njemačkih nacista u Drugom Svjetskom ratu, u Sloveniji u aprilu 1945. g., činodejstvovali su tadašnji patrijarh Srpske pravoslavne crkve Gavrilo Dožić i vladika dr Nikolaj Velimirović, jedan od najobrazovanijih i najuticajnijih bogoslova i intelektualaca u srpskom političkom, crkvenom, kulturnom i širem javnom mnjenju, koga je Srpska crkva proglasila svecem. Nikolaj Velimirović je tom prilikom i govorio, o ”najvernijem sinu Srpstva”, kao i o ”dičnim četnicima” i o Draži Mihajloviću – o ”onom kome je već četiri godine zemlja prostirač a nebo pokrivač”. Vladika Nikolaj je svoj antisemitizam preuzeo, preko Ljotića koji je boravio 1913. i 1914. g. u Parizu, od francuskog političkog mislioca, rojaliste i akademika, desničarskog, antidemokratskog i antirepublikanskog, konzervativnog nacionaliste i kvislinga u Drugom Svjetskom ratu Šarla Morasa. Evo jednog stava vladike Nikolaja: ”A ti, Srbine, šta misliš, dve zaraze spopale su tvoju krv – izrailjska i evropska…Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova đavola”.  

Džon Lok, jedan od pionira savremenog svijeta, isticao je da nijedna crkva nema jurisdikcije nad drugom, kao i to da građanska vlada ne može dati nikakvo novo pravo crkvi. U slučaju Crnogorske pravoslavne crkve ne radi se o nikakvom novom pravu, već o njenom starom, vazdašnjem, viševjekovnom samostalnom, autokefalnom, kanonskom pravu, tj. crkveno-vjerskom pravnom statusu, koje je ukinuto odlukom jednog svjetovnog lica i organa, apsolutno nelegalnom i nelegitimnom, naime tadašnjeg regenta Aleksandra Karađorđevića. S obzirom da je ovaj akt nastao na osnovu takođe nelegalne i nelegitimne tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. i isto takvog akta okrnjenog Svetog sinoda Crnogorske pravoslavne crkve o samoukinuću, ili kako kaže akademik prof. dr Živojin Perić, jedan od najpoznatijih srpskih pravnika svih vremena sa izuzetno velikom evropskom i međunarodnom reputacijom, pravno nepostojećih ili inexistant akata, to je bilo nužno da sada već stara vlast donese odgovarajući akt – da Skupština ukine, odnosno stavi ad akta i proglasi pravno nepostojećom odluku regenta Aleksandra o ukinuću Crnogorske pravoslavne crkve. Nekad moglo biti – danas se samo može spominjati. I dobro je što je konačno DPS stao iza stava  o potrebi obnove CPC, ali bojim se da su efekti (bili) slični onoj poučnoj priči ’’Dječak koji je vikao vuk’’ antičkog pisca Ezopa, poznatog po basnama koje na kraju imaju zanimljivu moralnu pouku. Očito je da jedan, za Crnu Goru ne mali, dio suverenističkih glasača 30. avgusta prošle godine nije povjerovao u konačnost, ili pak iskrenost DPS-a (ni) po tom pitanju. Ovog puta izgubljeni za moralnu, drauhovno-vjersko-identitetsku, civilizacijsku i državnu obnovu Crne Gore, glasovi razočaranih su otišli na drugu stranu – ‘’Razočarenje nije ništa drugo do jedna besmislena pesimistička dogma. Razočarenje stvara konvertite.’’ (Borislav Pekić) – ili: sve ostalo je istorija, tj. zbilja koju živimo.