Piše Goran Sekulović

Nedavna izjava Zdravka Krivokapića da je Crnogorska pravoslavna crkva nevladina organizacija i takozvana, u potpunosti je suprotna relevantnim činjenicama. Crnogorska pravoslavna crkva je, naime, uvijek, pa i nakon  obnove 1993.g, bila registrovana kao vjerska organizacija i crkva, a nikada kao nevladina organizacija. Što se tiče drugog dijela izjave, Krivokapić tvrdi isto ono što i oni koji su ga i izabrali i još drže na funkciji, a on čitavu suverenu državu na aparatima, sa krajnjim ciljem njihovog isključenja, te tako pošto je sada na vlasti i pita se (suštinski slično daljinskom upravljaču), nezavisne Crne Gore ne bi bilo, kao što to jednom reče na Cetinju.

Dakle, Zdravko i Srpska pravoslavna crkva tvrde da ’’ni u crkvenim ni u državnim arhivama do 1918. godine ne postoji dokument iz koga bi se vidjelo da je mitropolija Crnogorsko-primorska imala naziv ‘Crnogorska pravoslavna crkva’’’. Izgleda da ni iz Srpske pravoslavne crkve više niko ne negira (osim možda Zdravka!?), da je Crnogorska pravoslavna crkva (bila i ostala) – autokefalna, jer je takvih dokumenata, čak i iz arhiva same Srpske pravoslavne crkve, toliko da je to očigledno. A što se tiče naziva „Crnogorska pravoslavna crkva”, negiranje da je on postojao, toliko je bez ikakvog smisla i značaja, da je, suštinski, čak potpuno irelevantno. Ipak, iza ove tvrdnje stoji nepromijenjeni stav Srpske pravoslavne crkve o nepriznavanju crnogorskog naroda i nacije i nezavisne i međunarodno priznate crnogorske države, te nacionalne, crnogorske pravoslavne crkve, tj. pravoslavne crkve crnogorskog naroda – Crnogorske pravoslavne crkve.

No, idemo redom. More je naučne literature i dokumenata istorijske, državno-pravne i crkveno-pravno-kanonske provenijencije, i to Crnogorske crkve, Srpske crkve, Carigradske patrijaršije, Ruske crkve, itd., iz kojih se vidi da je crnogorska crkva bila potpuno samostalna i autokefalna u okviru slobodne i suverene crnogorske državne teritorije, tj. da je bila jednaka i apsolutno ravnopravna sa svim drugim samostalnim, autokefalnim pravoslavnim crkvama i da nije ni u kom pogledu zavisila ni od jedne druge crkve – ni od Srpske, ni od Ruske, ni od Carigradske patrijaršije, već da su je isključivo za sve njih vezivali samo „mir i ljubav”. Ovđe se mogu navesti jedino bitna dokumenta, a i od tih samo neka, što je sasvim dovoljno da se vidi da je riječ o autokefalnoj pravoslavnoj crkvi i to pod punim nazivom Crnogorske pravoslavne crkve. Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve i njen puni naziv – „Crnogorska Pravoslavna Crkva” (koji se od strane Srpske pravoslavne crkve apodiktički negira), dvije su strane jednog istog pitanja, naime, objektivne činjenice i istine za Crnogorsku pravoslavnu crkvu, crnogorsku državu i crnogorski narod, te za ukupnu domaću i međunarodnu javnost i sve dobronamjerne ljude, na jednoj, i subjektivnog problema i neprihvatanja za Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori i Srpsku pravoslavnu crkvu (Beogradsku patrijaršiju) u cjelini.

Proces uobličavanja i izgradnje stvarne autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve počinje sa ustanovljenjem crnogorske „teokratske” državne vlasti oko 1500 g. „Veoma je važna činjenica da je mitropolite, od napuštanja zemlje potonjega Crnojevića, birao i postavljao Opštecrnogorski zbor. Ima više dokumenata u kojima crnogorski mitropoliti ističu legitimitet svoje vlasti, koju su dobili iz ruku dinastije Crnojevića”. (Dr Danilo Radojević: 1991). Crnogorska „Teokratija”, tj. Principat ili Vladikat, bila je „jedinstveni primjer u svijetu, posebito u pravoslavlju. Već i ta istorijska činjenica je dovoljna za punu posebitost i zasebitost, odnosno samostalnost Crnogorske pravoslavne crkve”. (Sreten Zeković: 1997.) Crnogorska pravoslavna crkva, tj. Crnogorska mitropolija je postala „konačno autokefalna” poslije bitaka u Lješkopolju (1603/4) i u Kosovom Lugu (1612), u kojima su Crnogorci, predvođeni mitropolitom Ruvimom II Boljevićem, porazili tursku vojsku. U vrijeme vladike Danila Rusija priznaje stvarnu autokefaliju Crnogorske pravoslavne crkve. Jačanje oslobodilačke borbe crnogorskog naroda, crnogorske države i autokefalije Crnogorske pravoslavne crkve, nastavila se i u doba svih ostalih vladika i vladara iz dinastije Petrović-Njegoš. Petar I Petrović se potpisivao kao „černogorski mitropolit”, tako su ga oslovljavali i strani vladari, a u jednom pismu iz 1819. godine navodi „prvo: da u „Stanjeviću… postoji…jedan srednjevjekovni manastir, koji su moji pretšasnici davno sagradili na sopstvenom zemljištu ove nacionalne crkve; – drugo: da se pomenuti manastir ne nalazi na cesaro-kraljevskom imanju, nego na našem crnogorskom području”. Njegoš u ugovoru o prodaji manastira Stanjevići 1839. g. spominje „za sebe za njihove pretnike i nasljednike i za onijeh koji prikaživaju Naciju Crnogorsku i istu Naciju”. (Ranko Perović: 2008). U Diptihu Ruske pravoslavne crkve iz 1850. godine uvrštena je Crnogorska mitropolija kao autokefalna crkva. Dr Nikodim Milaš (1845–1915), kanonista i crkveni velikodostojnik Srpske Pravoslavne Crkve, u svojoj knjizi „Pravoslavno crkveno pravo” ističe: „Po katalogu Carigradske patrijaršije, izdanom u aprilu 1855. godine, postojale su sljedeće pomjesne crkve sa svojom samostalnom upravom (autokefalne): 1. Carigradska, 2. Aleksandrijska, 3. Antiohijska, 4. Jerusalimska, 5. Kiparska, 6. Ruska, 7. Karlovačka, 8. Sinajska, 9. Crnogorska i 10. Crkva u Kraljevini Grčkoj.” Naknadno, tom broju od deset autokefalnih crkava priključene su one koje su autokefaliju dobile poslije Berlinskog kongresa, među kojima je i Crkva u Kraljevini Srbiji.

Pravnik svjetskog ugleda Valtazar Bogišić, prije utemeljenja ustavno-pravne osnove Crnogorske Pravoslavne Crkve, sproveo je naučnu anketu o njenom statusu i položaju: „1. Crnogorska crkva drži li se avtokefalna, a ako ne, pod čijom jurisdikcijom stoji, pod patriarhatom carigradskim ili pod Svjatimim Sinodom peterburžskim? CG. (Crna Gora) Posve avtokefalna i osobenu jerarhiju ima. H. (Hercegovina) Pod patrijaršijom carigradskom, dakle nije avtokefalna. 2. Stoji li crnogorska crkva u kakvu odnošaju međusobnih darova s Sinodom peterburžskim ili s Patrijaršijom carigradskom? Daje li ovomu pošljednjemu kakvu godišnju potporu kao što daje Srbija i Grčka? Ima li još kakav drugi odnošaj među njima? CG. Uzajamnosti nema, nego samo što Sinod šalje kadkad na ime priloga crkvene utvariu, knjiga, odežda i t. d. što čine iz Rusije često i pojedini ljudi. Car Pavle Petrovič naznači godišnju pomoć Manastiru cetinskome od 1000 cekina. Šalju i sada taj prilog i od kad je crkovna uprava prešla k. g. mitropolitu šalju njemu, a prije je primala i to crnogorska vlada. Carigradskomu patrijarhu niti je kad što davala crnogorska crkva niti sad daje, niti joj (je) ko što u to ime iskao niti ište. Nema nikakva drugoga odnošaja, osim što se u novije vrijeme vladike crnogorske posvećuju u Petrogradu. 3. A u kome je odnošaju crnogorska crkva sa srpskom patrijaršijom u Karlovcima, a u kakvu s mitropolitom beogradskim, s bugarskim eksarhatom i s drugim avtokefalnim crkvama? CG. Nema zvanična odnošaja nikakva, nego mir i ljubav”. (V. Bogišić: 1999.)

Mitrofan Ban, „Mitropolit Crnogorski i Brdski”, kako je na naslovnoj stranici istaknuto, preveo je 1896. godine, a cetinjska Državna štamparija objavila, s ruskoga knjigu „Sedam Tajna Novoga Zavjeta od Episkopa Silvestra”. Crnogorski Mitropolit je 1901. godine napisao „Kratki Crkveni Ustav za sveštenike i učenike Bogoslovsko-učiteljske škole po Mihailovskom i Nikolajeviću”. Najviši pravni akt jedne crkve mogao je donijeti samo poglavar autokefalne pravoslavne crkve što je Mitrofan Ban i bio. U Enciklopediji „Slavari” (Sankt Peterburg, 1903.) stoji: „Crnogorska crkva je samostalna (avtokefalna)”. A Enciklopedija „Britanica” (Encyclopedia Britannica) donosi ne samo podatke o autokefalnoj Crnogorskoj crkvi, već i o, u kontekstu crnogorskog jezika, literarnoj kulturi u svještenstvu začetoj u Obodskoj štampariji. U njenom jedanaestom izdanju iz 1911. g. u pododjeljku o religiji u Crnoj Gori piše: „Crnogorska pravoslavna crkva je autokefalna grana Istočnog Pravoslavlja. Godine 1884. ova Crkva je i formalno odbranila svoju nezavisnost od pretenzija ruskog Sinoda”.

U članu 1. „Ustava Svetoga Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori” iz 1903. g. se kaže: „Avtokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori, kao član jedine, svete, katoličanske i apostolske crkve, kojoj je pastironačelnik i glava Gospod i Bog naš Isus Hristos, čuva i održava jedinstvo u dogmatima i kanoničkim ustanovama sa svima drugima pravoslavnim, avtokefalnim crkvama, i ovo će jedinstvo ona čuvati i održavati do vijeka.” O autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve govore i članovi 2. i 15. pomenutoga Ustava. U „Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru” 1905. g. u članu 40. piše: „Državna vjera je u Crnoj Gori istočno pravoslavna. Crnogorska je crkva autokefalna. Ona ne zavisi ni od koje strane Crkve, ali održava jedinstvo u dogmama s istočno pravoslavnom Vaseljenskom crkvom. Sve ostale priznate vjeroispovijesti slobodne su u Crnoj Gori.” U knjizi „Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860– 1910”, iz 1910. godine piše: „Godine 1888. Mitropolit Mitrofan bio je izaslan od Knjaza Gospodara kao predstavnik Crnogorske crkve u Rusiju, u Kijev, da prisustvuje velikom slavlju ruskom – slavlju devetstogodišnjice primanja Hrišćanstva, i tom prilikom je, na dan 15. jula, služio službu Božju zajedno sa kijevskim mitropolitom Platonom i beogradskim Mihailom”.

Povodom dvadesetpetogodišnjice arhijerejske službe mitropolita Mitrofana Bana, 1910. godine, u čestitci Antonija, mitropolita petrogradskog, želi se „dobro Crnogorske crkve”, carigradskog patrijarha Joakima da „Gospod…podari…darove…svetoj Crnogorskoj crkvi”, a arhiepiskop beogradski i hmitropolit Srbije Dimitrije Pavlović, upućuje pozdrave „dragoj nam bratskoj Crnoj Gori” i ističe da „Srpska crkva kao sestra i po vjeri i narodnosti dijeli radost Crnogorske crkve”. Ustavno-pravna i crkveno-kanonska autokefalija Crnogorske crkve se istorijski samouobličila, dovršila i zaokružila do 1910. g., jer je to bio „obavezan preduslov i priprema za Kraljevinu”. (S. Zeković: 1997.) Carigradska patrijaršija je 19. februara 1922. g., izdala tomos, u kojemu se „priznaje proglašeno jedinstvo autokefalnih crkava: Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija”. Kao što je očigledno iz svih ovih dokumenata različitog izvora i porijekla, nepobitna je istorijska, pravna i crkveno-kanonska činjenica da je Crnogorska pravoslavna crkva djelovala ne kao takozvana što ‘’naš’’ premijer tvrdi, već kao autokefalna i apsolutno nezavisna i ravnopravna u odnosu sa svim drugim pravoslavnim crkvama i to pod svojim punim nazivom kao Crnogorska pravoslavna crkva.  (gradski.me)