Piše: mr Željko Rutović

U vremenu i prilikama kada je našem društvu prijeko potrebno kontinuirano kritičko prevrednovanje pojava, fenomena i problema društveno – političke ili najšire javne sfere, knjiga dr Gorana Sekulovića „Istorija crnogorske filozofije“ – do kraja XIX vijeka  neopravdano je ostala nedovoljno javno osvijetljena. Tim gore po naučno – stručnu i najširu javnost Crne Gore. Ulaziti u tumačenje razloga zašto je to tako bilo bi nalik sizifovskom poslu, no to nije predmet ovog teksta, riječ i to dominantna je  o ukazivanju na važnost i značaj ove prijeko nam potrebne i vrijedne naučne knjige koja dolazi od angažovanog autora višedecenijske naučno - kritičke percepcije tumačenja i analize društveno - kulturološko – političkih fenomena kojima posvećuje studioznu kontinuiranu pažnju u opservaciji uzroka i posledica sveukupne javne sfere.

Sekulovićeva knjiga proistekla iz ontologije misli i bića crnogorskog naroda, sistema moralnih i etičkih vrijednosti u kojima sloboda, istina i pravda čine konstituciju vjekovnog djelatnog uma, izuzetan je i kapitalan doprinos ovdašnjoj kulturi i uopšte civilizacijskom promišljajućem duhu. Jer, treba li reći tamo gdje nema filozofije misli, nema ni nade koja progresivnom čovječanstvu daje mahove. Konačno, sudionici smo vremena u kojima se svako filozofsko i humanističko - kritičko mišljenje potiskuje u korist nekih drugih zavodljivih alata globalnog manipulativnog spektakla.

Knjiga ima višestruki značaj, kojom prilikom apostrofiramo – identitetsko duhovnu, naučno - civilizacijsko – kulturološku i emancipatorsku vrijednost. Svakako da su ovdje podrazumijevajuća značenja gnoseologije, ontologije, antropologije, filozofije, književnosti, etike i estetike kao organskog bića sadržine promišljajućeg temata. Na identitetskom nivou riječ je o eksplikaciji autentike crnogorskog duha, jezika, kulture, sopstva, svijesti o sebi i svijeta oko sebe, kao jedinstvenog pogleda na svijet. Na civilizacijskom nivou knjiga studiozno analizira sistem mišljenja filozofski etlabiranog u kategorijama mudrosti, slobode, jednakosti i pravde kao univerzalnih paradigmi promišljanja utemeljenih  u sistem evropske filozofske misli. Emancipatorski doprinos knjige obilježen je u značaju kulture i samostalnosti crnogorskog naroda posmatranog u misaono istorijskoj ucijepljenosti, kojom knjiga na taj način postaje i povjesnica i poveznica crnogorske misli stasale na izrazu nacionalno etičkog pogleda na svijet kao njegovog duha, bića i identiteta.

Između poimanja i razmeđa pojmova filozofije u Platonovoj i Aristotelovoj Grčkoj ili u Lajbnicovoj, Dekartovoj, Kantovoj i Hegelovoj Evropi, autentika i ontologija bivstva crnogorskog naroda utemeljena je misaonom specifikom logosnog karaktera u okviru kojeg se je i konstituisala crnogorska filozofija. Na njoj utemeljeno intelektualno pregnuće bijaše tako veliki podsticaj kako juče tako i danas u pristupu odgovornog i razložnog tumačenja vremena, ideja, motiva, konstituenti, etosa i vrijednosti na kojima se je prepoznavao, uobličavao i sistematizovao filozofski djelatni habitus kao izraz najšireg crnogorskog identiteta.

Svevremenost Sekulovićeve knjige između ostalog sadržana je u univerzalnoj slobodarskoj misli čiji je jezik istorijski, etički i filozofski jasan i dosledno analitički  koherentan. Autor ove vrijedne studije na vjekovnom iskustvu, kodeksima i etosu crnogorske slobode supremira kolektivni iskustveni stav po kome je ona veća od svake individualne samodovoljnosti. Tim pristupom on skreće pažnju ka misaonoj dimenziji ideje slobode, slobode svih i slobode svima, kao temelja ontološkog jedinstva vjekovne borbe za slobodu, identitet, ime i duh crnogorskog naroda za koji sloboda nije stvar dekreta već stvar životnog ubjeđenja, moralnog načela, težnje i načina života. Takva praksa slobode nalik Duselovoj „filozofiji oslobođenja“ kritički se odnosi prema realnosti u kojoj živi, pa je samim tim i mijenja u korist i na dobro djelujuće slobode.

Sekulovićevu izuzetno vrijedni rukopis moramo iščitavati sa različitih aspekata vraćajući se iznova nad otvorenim upitima i njene multikulturalnosti, promišljanja vječitih težnji samostalnosti, etike i slobode naroda Crne Gore kao ključa opstanka i ključa univerzalnih civilizacijskih vrijednosti.

Knjiga je alat, Prustove naočari za čitanje dilema ovog vijeka u kontekstu etike i slobode univerzalnih pitanja čovječanstva i pitanja filozofije koja govori da misao u i iz filozofije upućuje na moralnu stranu djelatnog čovjekovog praksisa. Ovim hoćemo reći tj.istaći sugestivnu autorovu notu po kojoj izvor filozofskih ideja rađa sistem i poredak u kojem je važnost misaonog i razboritog procesa osnov sagledavanja i prevladavanja izazova društva.

Sekulovićeva Istorija crnogorske filozofije naučno utemeljena, svojevrsni je otpor I čitavoj struji „misli“ koja o državotvornim pitanjima i  političkim aktuelnostima pokušava kreirati prihvatljive perspektive iz ugla mitomansko predpolitičke paradigme suprotne utemeljenju identitetskih markera i pluralnih civilizacijskih krugova u okviru kojih se je konstituisala i osobena škola filozofske misli Crne Gore.

Kažimo, koji su to temelji Sekulovićeve knjige, koji su to noseći misaoni stubovi na kojima autor gradi arhitekturu poredka crnogorske filozofske misli. To su: filozofija čojstva na temelju misli Marka Miljanova Popovića; filozofija mudrosti Kostadina - Sule Radova Radulovića; filozofija slobode i pravde Petra II Petrovića Njegoša; te filozofija aksiologije kulture Jovana Stefanovića - Baljevića u konvergenciji sa etičkim diskursima predmetnog temata. U ovom duhu ističemo da su temelji narodonosne mudrosti postali  generika kontinualnosti i svrhovitosti pitanja dobra, značaja  i zajednice u kojoj je pravda ista za sve.

Konačno, u čemu je poenta ove, kazasmo vrijedne i potrebne nam knjige? Studirajući nju a samim tim i vjekove etosa crnogorske slobode kao misaonog vinuća, zaključujemo da bez crnogorskog jezika, kulture i nacije nema ni crnogorske filozofije. A kad knjigu studiozno pročitamo, jer jedino tako se filozofija čita i misli, zaključićemo da je u  ovoj osobenoj filozofiji etike, knjiga crnogorski pogled na svijet, pogled na mikro i makro kosmos emancipatorskih kategorija paradigme slobode. Tek,  filozofija je u biću i temeljima slobode i slobodnog čovjeka bez koga nema mislii a pogotovo filozofske.

Znači, sveukupno antropološko – istorijsko - kulturološko biće izvor je i ishodište ove knjige posredstvom koje vidimo da misaonost, misaone ideje i etičke vrijednosti opredmećuju biće jednog naroda, njegovo trajanje,  njegovu kulturu i njegovo suštastvo.

Suštinski, ideativni temat knjige konstruiše i konstituiše neku vrstu crnogorske emancipatorske kulturne paradigme kao izvorišta slobodne angažovane misli i na njoj kreirane prepoznate identitetske filozofske škole. Knjiga je nastala u vrijeme kleronacionalističkog osporavanja crnogorske duhovnosti, kulture, tradicije, istorije, jezika, te je otuda ona izuzetan sagovornik u odbrani od svih oblika balkanskih provincijskih mitomanskih svjetonazora nespremnih da društvo i svijet tumače u okviru etabliranih istorijskih istina, mišljenja i naučnih sistema. U tom duhu Sekulovićeva Istorija crnogorske filozofije dobija pored naučne i još jednu novu, vrlo značajnu, angažovanu dimenziju,  postajući na neki način metatekst za prepoznavanje – čitanje mnogih otvorenih pitanja našeg društva ove decenije ( i ne samo ) 21. vijeka, među kojima se na vrhu izdvaja organizovano osporavanje crnogorske sveukupne tradicije, baštine i duhovnog nasljeđa.

Naučni dokazi o utemeljenosti škole crnogorskog filozofskog mišljenja koncizno i jasno prezentirani u ovoj knjizi snažna su brana takvim i sličnim uzurpacijama i negacijama identitetskog duha Crne Gore.